Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh
Maxamuud oo booqday xarunta Al-Azhar Al Shariif ee Magaalada Qaahira ayaa la
kulmay Sheekh Axmed Maxamed El-Tayeb oo ah Imaamka Al-Azhar,
iyagoo ka wada hadlay ahmiyadda dagaalka fikirka ee ka dhanka ah
Khawaarijta Alshabaab iyo xaaladda kumannaanka arday ee wax ka barata
Jaamacadda iyo Xarumaha Al-azhar.
Madaxweynaha oo sheegay sida ay Soomaaliya uga go’an tahay in lasii xoojiyo
hirgelinta macaahid diini ah iyo xarummo lagu wajaho fikirka xagjirnimada ayaa
ku marti-qaaday Sheekh Axmed Al Tayib in uu booqasho ku yimaado Soomaaliya si
uu u soo arko horumka iyo miro-dhalka dowladnimada Soomaaliya.
Dhankiisa, Sheekh Axmed Maxamed El-Tayeb oo Madaxweynaha uga mahadceliyey
booqashada ayaa aqbalay casuumadda, waxa uuna si adag u cambaareeyey
Faragelinta ay dowladda Itoobiya ku sameysay Madax bannaanida iyo midnimada
Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, isaga oo xusay in loo baahan yahay in si
wadajir ah looga difaaco cid kasta oo ku soo xadgudubta.
War ka soo baxay Wasaaradda Arrimaha Dibadda Dalka Imaaraadka ayaa lagu
sheegay in Imaaraadka carabta uu si buuxda u garab taagan yahay dowladda iyo
Shacabka Soomaaliyeed
isla markaana uusan marnaba raali ka ahayn in lagu xad gudbo
madaxbanaanideeda sida uu ku dhawaaqay Wasiiru dowlaha arrimaha dibadda dalkaas
Khalifa Shaheen Almarar ayaa ka qeyb galay kulan aan caadi ahayn oo
maalinimadii shalay u qabsoomay Wasiirada arrimaha dibadda Jaamacadda Carabta .
Kulankaan oo ahaa mid muuqaal ah ayaa daba socda codsi ka yimid
Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya,waxaana lagu falanqeynayay waxyaabihii u
dambeeyay ee ku soo kordhay xidhiidhka Soomaaliya iyo Itoobiya, iyo saamayntii
ka dhalatay heshiiskii is-afgarad ee dhexmaray Itoobiya iyo Somaliland.
Intii uu socday kulanka, wasiiru dowlaha ayaa caddeeyey in ay taageersan
yihiin madaxbannaanida iyo midnimada dhuleed ee Soomaaliya, isagoo ku
celceliyey in ay garabtaagan yihiin dowladda Jamhuuriyadda Federaalka ah ee Soomaaliya.
Mr Khalifa Shaheen Almarar oo sii wata hadaladiisa ayaa tilmaamay in
dalalka Carabtu ay isku raacsan yihiin gacansiinta dowladda Soomaaliya iyo wax
kasta oo ay u arkaan in ay lagama maarmaan u yihiin arrimaha Soomaaliya.
Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Mudane Xasan Sheekh
Maxamuud ayaa Casuumad rasmi ah ka helay dhiggiisa dalka Masar mudane, Abdel
Fattah el-Sisi.
Marti-qaadka ayaa waxa dowladda Soomaaliya soo gaarsiiyey wafdi sare oo ka
socday dawladda Masar oo 7-dii bishan booqasho ku yimid Muqdisho iyaga oo kulan
la qaatay madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud.
Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh
Maxamuud ayaa uga mahadceliyey dowladda Masar garab istaagga buuxa ee ay u
muujisay Dowladda Soomaaliya.
Mudane Xasan Sheekh Maxamuud ayaa Masar gaari doona maalmaha inagu soo
aaddan halkaas oo uu kulan kula qaadan doono dhiggiisa Masar, iyagoo diiradda
saari doono xiriirka taariikhiga iyo walaaltinimo ee ka dhaxeeya labada dal,
waxaa sidoo kale ay ka hadli doonaan xaaladda gobolka ka soo cusboonaatay ee la
xiriira damaca liita ee dowladda Itoobiya.
Dawladda Masar ayaa safka hore kaga jirta dalalka sida weyn uga hor yimid
damaca gurracan ee Itoobiya ku raadinayso qayb ka mid ah dhulka iyo Badda
Soomaaliya, iyadoo dowladda Masar adkaysay in ay waajib tahay in la ilaaliyo
midnimada dhuleed ee Jamhuuriyadda Soomaaliya.
Ra’iisul Wasaaraha Xukuumadda Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, mudane
Xamsa Cabdi Barre, ayaa magaalada Jabuuti ku daah-furay shirka sanadlaha ah ee
Machadka Heritage.
Mudane Xamsa Cabdi Barre ayaa ku bogaadiyey martigelinta dowladda Jabuuti
ee shirkan iyo Machadka Heritage oo soo qaban-qaabiyay, waxuuna sheegay in
shirka muhiimad wayn ugu fadhiya bulshada ku nool geeska Afrika.
Ra’iisul Wasaaraha XFS ayaa u rajeeyey doodaha shirka ee maalmaha soo socda
in wax wayn oo bulshada geeska Afrika wax tara ka soo baxaan, isagoo
ganacsatada Soomaaliyeed iyo reer Jabuuti ku ammaanay dhaqaale ku bixinta
nabadda dadka Soomaaliyeed.
Mudane Xamsa Cabdi Barre ayaa sidoo kale munaasabadda furitaanka ku soo
hadal qaaday dadaalkii madaxweynaha Jabuuti mudane Ismaaciil Cumar Geelle uu 24
sano ka hor u isaatagay ee dowlad dhiska Soomaaliya, isagoo bogaadiyey doorka
wanaagsan ee ciidanka Hiil walaal ee Jabuuti ku leeyihiin nabad ku soo
dabaalidda Soomaaliya.
Shirka ayaa sanadkan diiradda lagu saarayaa kobcinta dhaqanka nabadda
geeska taas oo saamayn u leh guud ahaan bulshooyinka gobolka gaar ahaan
bulshada Soomaaliyeed.
Xasan Sheekh oo ka degay New York iyo qorshaha safarkiisa oo la shaaciyey
Dowladda Soomaaliya ayaa ku qabanaysa Xarunta Golaha loo dhanyahay ee
Qaramada Midoobey shir ku saabsan amniga Soomaaliya, dib u dhiska Ciidamada iyo
howlgallada Xoreynta.
Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh
Maxamuud ayaa goor dhaweyn soo gaaray magaalada New York ee dalka Maraykanka si
uu u guddoomiyo Shirkan.
Sida laga soo xigtay madaxtooyadda Soomaaliya, shirkan ayaa ujeedkiisu
yahay in laga doodo, isla markaana la dejiyo istaraatiijiyad lagu horumarinayo
amniga iyo xasilloonida Soomaaliya, loogana hortagayo caqabadaha amni ee dalka
ka jira, iyadoo diiradda lagu saarayo khatarta Al-Shabaab.
Shirkan waxaa ka soo qeyb-galaya 26 dal, Qaramada Midoobey, Jaamacadda
Carabta, Midowga Yurub iyo kan Afrika, waxaana lagu hadlayaa ajandeyaashan;
1- Horumarka iyo Caqabadaha ka jira Laamaha Amniga Soomaaliya.
2-Qorshaha Horumarinta Amniga Soomaaliya.
3-Taageerada Caalamiga ah ee Soomaaliya ee Amniga iyo Horumarka.
Dowladda ayaa dhawaan laga qaaday cunaqabateentii hubka,
waxaana soo socda guulo kale oo waaweyn oo deyn cafinta ay ku jirto.
Sanadkaan inta uusan dhamaan waxaa lagu wadaa in Soomaaliya
uu caalamku ka cafiyo deymihii uu ku yeeshay waayihii burburka.
Madaxweyne Xasan Sheekh ayaa markii uu ka qeyb galo shirkaan
looga hadlayo amniga Soomaaliya ee New York ka dhacaya ayaa sidoo kale ka qeyb
geli doona shirka deyn cafinta Soomaaliya.
Madaxweynaha dowladda federaalka Soomaaliya, Mudane Xasan Sheekh Maxamuud
iyo wafdi uu hoggaaminayo ayaa xalay gaaray dalka Jabuuti.
Madaxweyne Xasan iyo wafdigiisa ayaa waxaa garoonka diyaaradaha ee
caasimada Jabuuti kusoo dhaweeyay mas’uuliyiin sar sare oo ka tirsan dowladda
Jamhuuriyadda Jabuuti.
Ujeedka safarka madaxweynaha ayaa la xiriira ka qayb-galka kulanka
41-aad ee aan caadiga ahayn ee Madaxda Urur goboleedka IGAD, sida ay shaaca ka
qaaday Villa Soomaaliya.
Shirkan ayaa looga hadli doono xaaladda guud ee gobolka, ayada oo la filayo
in madaxweynuhu uu khudbad xasaasi ah ka jeediyo shirweynaha Jabuuti.
Xasan Sheekh ayaa khudbadiisa diiradda ku saari doono arrimo ay ka mid
yihiin dagaalka Al-Shabaab iyo xaaladaha bani’aadanimo ee ka jira dalka.
Sidoo kale waxa uu madaxweynuhu kulamo gaar gaar ah la qaadan doonaan
madaxda dalka Jabuuti iyo kuwa kale ee kasoo qayb-galayo kulanka 41-aad ee aan
caadiga ahayn ee Madaxda Urur goboleedka IGAD.
Jabuuti oo xiriir wanaagsan iyo walaaltinimo ay kala dhexeyso Soomaaliya
ayaa waxaa marar badan booqashooyin ku tegay madaxweyne Xasan Sheekh oo
wadahadallo la soo yeeshay dhiggiisa Ismaaciil Cumar Geelle.
Si kastaba, madaxweynaha dowladda Soomaaliya ayaa maalmo kahor kasoo
laabtay safar uu ku tegay dalka Imaaraadka Carabta oo uu uga soo qayb-galay
shirka COP28 oo looga hadlayay isbeddalka cimilada adduunka.
Soomaaliya oo ugu dambayn si rasmi ah ugu biirtay dallada bulshada bariga
Afrika ee EAC
Soomaaliya ayaa loo ogolaaday inay noqoto xubinta sideedaad ee Bulshada
Bariga Afrika Jimcihii, Noofambar 24, 2023, wax yar ka badan hal sano ka dib
markii Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Congo ay ku biirtay Midowga.
Ku biiritaanka Muqdisho ee ururka ayaa waxaa ansixiyay madaxda maamul
goboleedyada intii uu socday shirkii caadiga ahaa ee 23-aad ee madaxda dowlad
goboleedyada oo isla maanta ka dhacay magaalada Caruusha ee dalka Tanzania ka
dib wada-hadallo guul leh oo socday muddo sanad ku dhow.
Madaxweynaha Burundi ee xilka ka sii degaya Evariste Ndayishimiye ayaa
sheegay in madaxda dowlad goboleedyada ay isku raaceen in ay si rasmi ah u
aqbalaan Soomaaliya in ay ka mid noqoto ururka Midowga Afrika kadib kulan
saacado qaatay oo albaabada u xirnaa oo qaatay in ka badan shan saacadood.
Soomaaliya ayaa markii ugu horeysay sheegtay inay danaynayso ku biirista
Bulshada Bariga Afrika sanadkii 2012-kii balse waa loo diiday sababo la xiriira
dhibaatooyinka gudaha ee Al-Shabaab iyo iyadoo aysan jirin jawi sharci iyo mid
siyaasadeed oo degan xiligaas.
Si kastaba ha ahaatee, rajada Muqdisho ee ku biiritaanka ururka gobolka
ayaa dib u soo noolaatay markii South Sudan ay si isku mid ah u dhibaataysan
tahay la oggolaaday 2016 ka dibna Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Congo, oo
sidoo kale la ildaran colaado badan oo ka jira xuduudaheeda, 2022.
Dadaal badhan kadib
Soomaaliya ayaa dib u soo cusboonaysiisay isku daygeeda ku biirista Ururka
kadib markii uu dalka dib ugu soo laabtay Madaxweyne Maxamuud oo isagu bilaabay
isku daygii ugu horeeyay ee uu ugu biirayo Ururka Bariga Afrika sanadkii 2012
kii.
Hawlgal xaqiijin ah ayaa la diray bishii Janaayo ee sanadkan si loo
xaqiijiyo in Soomaaliya ay diyaar u tahay ka mid noqoshada ururka.
Bishii Agoosto, mas'uuliyiinta Soomaaliya waxay ka qayb-galeen
wada-xaajoodyo ay la yeesheen mas'uuliyiinta bulshada Bariga Afrika ka dib
warbixin ayaa la diyaariyay oo loo diray Golaha Wasiirrada si ay uga doodaan ka
hor inta aan loo gudbin Shir-madaxeedka Madaxda Qaranka ee Jimcihii.
Ku biiritaanka Soomaaliya ee Beesha Bariga Afrika waxa ay hadda u gogol
xaaraysaa in ay aqbalaan dalalka ay jaarka yihiin ee Ereteriya iyo Jabuuti,
kuwaas oo sidoo kale lagu bartilmaameedsaday qorshaha balaadhinta Bulshada
Bariga Afrika ee lagu soo kordhinayo Gobolka Geeska Afrika oo dhan oo ay ku jirto
Itoobiya iyo laga yaabee Suudaan.
Xafiiska Tirakoobka Qaranka ee Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa soo
saaray warbixin cusub oo muujineysa kobaca dhaqaalaha dalka oo hadda maraya
2.4%.
Warbixintu waxay soo bandhigtay aragtiyo qiimo leh oo ku saabsan xaaladda
guud ee dhaqaalaha Soomaaliya iyo sidoo kale hagaha dhaqangelinta siyaasad
dhaqaale oo wax ku ool ah oo kicin kara horumarka dalka.
Warbixinta dowladda ayaa lagu sheegay in dhaqaalaha Soomaaliya uu awood u
leeyahay inuu muujiyo adkeysi iyo kobac sanadihii ugu dambeeyay inkastoo ay la
kulmeen caqabado badan sida abaaro daba dheeraaday iyo khatarta joogtada ah ee
Al-Shabaab.
Waxa uu sheegay in dhinaca beeraha oo ay ka shaqeeyaan in ka badan 70%
dadka ay yihiin laf dhabarta dhaqaalaha dalka, isla markaana ay ka yihiin 30%
GDP.
Adeegga oo isugu jira isgaarsiinta, bangiyada iyo gaadiidka ayaa sidoo kale
muujiyay kobac weyn maadaama ay 28% ku biiriyeen wax soo saarka dalka.
Marka laga soo tago is-beddellada wanaagsan ee dhaqaalaha Soomaaliya,
warbixintu waxay sidoo kale tilmaantay caqabado dhowr ah oo ay tahay in wax
laga qabto si loo joogteeyo loona dardargeliyo kobaca dhaqaalaha.
Caqabadahaas waxaa ka mid ah baahida loo qabo in la horumariyo kaabayaasha
dhaqaalaha, kor u qaadista dhaqaalaha, iyo kor u qaadista jawiga ganacsigaiyada oo la dhimayo musuqmaasuqa iyo horumarinta sharciga.
Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa labo kulan la kala
qaatay guddiga la socodka dib-u-eegista iyo hirgelinta Dastuurka iyo guddiga
madaxa-bannaan ee dib-u-eegista iyo hirgelinta Dastuurka.
Kulamadaas ayaa diiradda lagu saaray muhiimadda
dhammeystirka dastuurka KMG uu u leeyahay xasilloonida iyo geeddi-socodka
dowlad dhiska Soomaaliya.
Xubnaha Labada Guddi ee Dastuurka ayaa Madaxweynaha uga
warbixiyey howlaha uga qabsoomay dib-u-eegista iyo latashiyada Dastuurka ay
wadaan ee ku qotoma in khubarada sharciga iyo qeybaha bulshada Soomaaliyeed
laga qeyb-geliyo.
Guddiyada ayaa Madaxweynaha ka balan qaaday inay si degdeg
ah u dhameystiri doonaan habraaca loogu gudbinaayo Labada Aqal ee
Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya, si ay waajibaadkooda uga gutaan.
Madaxweynaha oo kulammadan uu ku wehlinayey Ra’iisul
Wasaaraha Soomaaliya Xamse Cabdi Barre ayaa sheegay in heshiisyadii Golaha
Wadatashiga Qaranku gaareen ay xal u yihiin caqabado badan oo ku xeeran
dib-u-eegista iyo dhammeystirka dastuurka.
Dhankiisa Ra’iisul Wasaare Xamse Cabdi Barre ayaa soo
bandhigay balanqaadyo ku saabsan sida Xukuumadda Soomaaliya ay u fududeynayso
wixii shaqo farsamo ah oo la xiriira dhameystirka dib u eegista dastuurka
dalka.
Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa gabagabadii kulamadaan
wuxuu ku bogaadiyey xubnaha labada guddi howlaha u qabsoomay.
Sidoo kale wuxuu kula dardaarmay dardar-gelinta qabyo-tirka
dastuurka, dadaal dheeri ahna ay ku bixiyaan sidii
Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya ay u yeelan lahayd dastuur dhammeystiran oo
dalka ka saara xasillooni darrada siyaasadeed
Shirka 6-aad ee golaha wadatashiga qaran oo uu shir-guddoominayay
madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka ayn ka qeyb galeen, Ra’iisal wasaaraha
dalka,Ra’iisal wasaare ku-xigeenka, madaxda maamul gobolleedyada
Jubbaland,Galmudug, Koonfur Galbeed, Hirshabeelle iyo guddoomiyaha gobolka
Bamaadir oo Muqdisho ka qabsoomay 24-27-Maajo 2023, ayaa xalay warmurtiyeed
laga soo saaray.
Golaha watashiga Qaran ayaa kulankooda uga dooday ajendayaal muhiim ah oo
ay ka mid yihiin hannaanka doorashooyinka Dalka, xaaladda amniga dalka gaar
ahaan diyaargarowga wejiga labaad ee ciribtirka Khawaarijta, dhammeystirka Deyn
cafinta, fulinta heshiisyadii hore goluhu u gaareen, fataahadaha iyo qodobo
kale.
Wasiirka arrimaha gudaha xukuumadda federaalk Soomaaliya Axmed Macallin
Fiqi ayaa saxaafadda u aqriyay qodobada ka soo shirka oo xalay lagu soo
gabagabeeyay magaalada Muqdisho.
Goluhu wuxuu ka wada hadlay kuna wada heshiiyay qodobo badan oo muhiim u ah
Dowlad dhiska Soomaaliyo iyo hannaanka dimuqraadiyadda, waxaana qodobka ugu
weyn ee shacabka Soomaaliyeed ay sugayeen ahaa in heshiis wadajir ah laga
gaaray maamulka doorashooyinka Dalka, sida doorashada golaha shacabka, nidaamka
madaxtinimada dalka, mideynta muddada Doorashada,Qoondada haweenka, Somaliland
iyo gobolka Banaadir.
Golaha wadatashiga Qaran ayaa ku heshiiyay in Dalka oo dhan ka dhacdo
doorasho Qof iyo Cod ah oo ay ku tartamayaan labo xisbi qaran oo kaliya.
Hannaanka Doorashooyink Dalka, wuxuu noqonayaa nidaamka matelaadda
isku-dheeli-tiran ee liiska xiran ( Proportional Representation Closed-List).
Si loo mideeyo hannaanka doorasho ee hoggaanka JFS, loona dardargeliyo
habsami u socodka Dowladnimadeennu, wuxuu goluhu isku raacay in dalka qaato
nidaam madaxweyne iyo madaxweyne ku-xigeen, waxaana hal warqad ku dooranaya
shacabka Jamhuuriyadda Federaalka,iyadoo lagu saleynayo nidaamka Xisbiyada
badan.
Waxaa kale oo goluhu ku heshiiyay in doorashooyinka heer federaal iyo heer
DXDF noqdaan qof iyo Cod oo shantii sano halmar ah.Doorashada golaha wakiilada
DXDF waxay dhici doonaan 30ka June 2024. halka doorashada madaxweynaha iyo
madaxweyne ku-xigeenka ay dhici doonto 30 November 2024.
Sidoo kale, goluhu ayaa ku heshiiyay in kuraasta lagu tartamayo lagu soo
doorto hal deegaan doorasho ( Single Constituency), sidoo kale, kuraasta
golaha shacabka ee loo tartamayo oo ah 275-xubnood oo matalaya dhammaan
shacabka Soomaaliyeed oo meel walba ay joogaan ayaa waxaa si toos, madax
bannaan oo qarsoodi ah u dooranaya shacabka Jamhuuriyadda Federaalka
Soomaaliya.
Xubnaha golaha deegaanka waxaa si toos ah u dooranaya Bulshada deegaanka ,
kuraasta golaha deegaanka waxaa ku tartamaya urur siyaasadeedyada, waxaana
Dalka yeelan doona labada urur siyaasadeed ee ugu cododka badan.
Si loo helo doorasho xor iyo xalaal ah oo leh hal been caalami ah, waxay
Dowladda federaalka Soomaaliya xaqiijineysaa xaqa muwaadinka u leeyahay inuu
wax doorto Lana doorto.
Heshiiskan, shacabka Soomaaliyeed wuxuu u dhoweynaya xukunka ayaa muddo la
naawilayay, waxayna hadda shacabka Soomaaliyeed rejo buuxda ka qabaan in ay
doortaan hoggaankooda si ay ula xisaabtamaan.
Waxaa la dhisayaa guddiga madaxa- bannaan ee Doorashooyinka Qaranka iyo
Soohdimaha oo ah hay’ad madax bannaan oo u xilsaaran maamulidda iyo qabashada
doorashooyinka kala duwan ee dalka iyo Soohdimaha.
Howlgalka nabad ilaalinta Soomaaliya ee ATMIS ayaa lagu wadaa in loo
kordhiyo joogitaankooda Soomaaliya, arrintaas oo ay haatan ka wada hadlayaan
dowladda Soomaaliya iyo guddiga nabadda ee Midowga Afrika.
Qorshahaan ayaa wuxuu sheegayaa in ATMIS lagu sii hayo Soomaaliya ugu
yaraan laba sano oo dheeraad ah, taasoo meesha ka saaraysa qorshaha ka
bixitaankooda Soomaaliya dabayaaqada sanadka 2024, sida lagu heshiiyay.
Dalalka ay ciidamada ka joogaan Soomaaliya ayaa horey u soo jeediyay muddo shan
sano ah oo kala guur ah oo hay’adaha Dowladda Federaalka Soomaaliya ay si
tartiib tartiib ah ula wareegi doonaan dhammaan howlaha amniga, balse Golaha
Ammaanka ee Qaramada Midoobay iyo Midowga Yurub ayaa isku raacay wadar ahaan 32
bilood laga bilaabo Abriil 2022.
Dalalka ciidamada ku deeqay waxay door bidayaan inay ka baxaan Soomaaliya 2026,
laakiin tani waxay ku xidhan tahay inay ansixiyaan beesha caalamka oo leh
awoodda dhaqaale, sida EU, UK iyo Qaramada Midoobay, kuwaas oo maalgeliyay
howlgalka, oo illaa iyo hadda ay ku baxday $3 bilyan tan iyo 2007.
Si kastaba ha ahaatee, Midowga Yurub, ayaa dhawaan walaac ka muujiyay in beesha
caalamka aysan waxba ka qaban dhameystirka xilliga kala guurka ee Soomaaliya,
oo ay ka mid yihiin dhismaha ciidamada ammaanka, tababaridda iyo qalabeynta
ciidamada milateriga iyo booliiska.
Ra’iisul Wasaare Ku Xigeenka Xukuumadda Federaalka Soomaaliya Saalax Axmed
Jaamac ayaa maanta xafiiskiisa ku qaabilay Safiirka Dowladda Isutagga
Imaaraadka Carabta Ahmed Jumah Alromaith.
Ra’iisul Wasaare ku xigeenka iyo Safiirka ayaa ka wada hadlay xoojinta
xiriirka iyo iskaashiga u dhaxeeya labada dal ee walaalaha ee Soomaaliya iyo
Isutagga Imaaraadka Carabta.
Safiirka Dowladda Isutagga Imaaraadka Carabta Mudane Ahmed Jumah Alromaith
ayaa uga mahad celiyay Ra’iisul Wasaare ku xigeenka dalka soo dhaweynta loo
sameeyay.
Ra’iisul Wasaare Ku Xigeenka Xukuumadda Federaalka Soomaaliya Saalax Axmed
Jaamac ayaa ka dalbaday dowladda Imaaraadka Carabta inay laba jibaarto
taagerada ay siiso Dowladda Soomaaliya.
Dowladda Federaalka waxaa ka go’an adkeynta xiriirka iyo wax wadaqabsiga
kala dhexeeya Dowladda Imaaraadka Carabta iyo dalalka kale ee daneeya
xasilloonida iyo nabadda Soomaaliya.
Madaxweynaha Dowlad Goboleedka Jubbaland Axmed Maxamed Islaam ayaa maanta
shir gudoomiyay Kulanka golaha wasiirada oo lagaga hadlay qodobo kala duwan.
Kulanka ayaa lagaga hadlay Xaalada amniga guud iyo dagaalada dib u xoraynta
ee ka socda Inta badan deegaanada Jubaland kuwaas oo ay wadaan CiidamadaJubaland iyo Kuwa xooga dalka isla markana saacadahii lasoo dhaafay lagu dilay
in ka badan 23 katirsan Al-Shabaab, Sidoo kalana lagaga furtay hub kala duwan.
Golaha ayaa bogaadiyay howlgallada socda iyagoo ugu baaqay shacabka ree
Jubaland inay garab istaagan Ciidamada qalabka Sida ee dagaalka kula jira
Al-Shabaab.
Dhinaca kale Waxaa golahu uu akhrintii koobaad marsiiyay sharciga lagu
dhisayo Hay’ada wadooyinka Jubbaland kaas oo ay soo gudbisay Wasaarada howlaha
guud iyo guriyaynta isla markaana dhawaan Baarlamaanka loo gudbin doono.
Ugu danbayntii Wasaarada Maaliyada iyo hormarinta dhaqaalaha ayaa soo
bandhigtay qorshaha kor u qaadista dhakhliga guud iyo hormarinta Canshuuraha
taas oo wax badan ka tari doonta dhaqaalaha guud ee Jubaland.
Madaxweynaha JFS Xasan Sheekh Maxamuud ayaa ku dhawaaqay in Doorashada soo
socota ee marka uu dhammaado muddo xileedkiisa ay noqon doonto mid Qof &
Cod ah si looga gudbo Doorashooyinka Dadban ee muddada lagu soo dooranayay
Xildhibaannada & Madaxda Dowladda Federaalka.
Waxa uu sheegay in uu dhowaan Baydhabo kula kulmay Odoyaasha dhaqanka ee
soo xulay Ergada Dooratay Xildhibaannada Golaha Shacabka una sheegeen in aysan
diyaar u ahayn doorasho dambe oo ah mid dadban.
Nidaamka Xisbiyada ayuu sheegay Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud in
doorashadu ‘Qof & Codka’ ah la isu dooran doono si looga gudbo khilaafaadka
iyo murranada ka dhasha doorashooyinka dadban ee lagu soo doortay
Xildhibaannada.
“Baarlamanka Federaalka,
Sanad & kahor ayaa doorasho ka timaadeen, doorashadii aad ka timaadeen
xiiso ma idiin heysaa oo malagu noqonayaa? Nimankii odoyaasha ahaa ee meelaha
la idinka soo doortay mas’uulka ka ahaa oo dhowaan aan Baydhabo kusoo kulanay
waxa ay dhaheen diyaar uma nihin doorasho dadban oo dambe, hadda haddii idinka
oo doorasho dadban ku yimid diyaar u ahayn, kuwii soo sameeyay diyaar ee
Odoyaasha ka ahaa aanay diyaar uahayn sabab aan meesha usii joogno sooma aha?” MW
JFS Xasan Sheekh Maxamuud.
Waxaa xusid mudan in Soomaaliya tan iyo sanadkii 2000 ay ku shaqeyneysay
nidaamka awood qeybsiga beelaha ee loo yaqaan nidaamka “4.5”, balse nidaamkaas
ayaa dalka ka abuuray qalalaase siyaasadeed iyo mid amni, waxaana horay u soo
maray madaxweynayaashii hore ee Soomaaliya. waxa ay balan qaadeen in ay dalka
ka hirgelin doonaan nidaamka dimuquraadiyadeed, balse kuma aysan guuleysan in
ay fuliyaan balamihii ay qaadeen.
Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa sheegay in uu rejo weyn ka leeyahay
sidii looga gudbi lahaa doorashada dadban si Shacabkana ay u doortaan Xisbiga
ay rabaan lagu gaari karo wadashaqeyn dhexmarta Dowladda, Dowlad-Goboleedyada
xubnaha ka ah & Shacabka Soomaaliyeed.
“Soomaaliya, Ilaahey idinkiis
Doorashada Soo socota waa Qof & Cod, waa qof iyo cod xisbiyeysan oo Xisbi
la isku doorto, Xisbi la isku doorto marka aan leeyahay maxaan kawadaa? Xisbigu
waa meesha la isku dhaafsado fikirka oo aan la isku dhihin wuu dheer yahay wuu
gaaban yahay, waa suuq oo kale, Wiilka & Gabadha Ra’yiga ka qaba soo
bandhigi karo waaye kuwa Xisbiga ku bulaalayo” ayuu hadalkiisa
sii raaciyay MW JFS Xasan Sheekh Maxamuud.
Soomaaliya waxaa madaxda doorta Xildhibaanno ku yimid Doorasho dadban,
awoodda Shacabka ay codkooda ku dhiiban lahaayeen waxaa loo gacan-geliyay
wakiilo ay soo xuleen Odoyaal dhaqameed maadaama duruufaha kala duwan ee dalka
ka jira aanay suuragelin in Dadka la diiwaangeliyo oo loo dhigo sanaadiiqda
codbixinta.
Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh
Maxamuud ayaa maanta qasriga Madaxtooyada Uganda kulan muhiim ah kula yeeshay
dhiggiisa dalkaasi Mudane Yoweri Museveni.
Kulankaan ayaa waxaa looga wada-hadlay dagaalka socda ee dowladda Soomaaliya
ay kula jirto kooxda Al-Shabaab iyo qorsheyaasha ku qotoma shirka waddamada
ciidamada ay ka joogaan Soomaaliya ee TCC (Troop contributing countries) oo
dhawaan ka qabsoomi doona magaalada Kampala ee dalka Uganda.
Madaxweyne Museveni ayaa ku ammaanay dowladda federaalka Soomaaliya guulaha
wax ku oolka ah ee ay ka gaartay la-dagaalllanka kooxda Al-Shabaab oo hadda
galay wajigiisi labaad,.
Yoweri Museveni ayaa sidoo kale waxa uu madaxweynaha Soomaaliya la wadaagay
sida ay dowladdiisa uga go’an tahay inay kaalin weyn ka qaadato dagaallada
sifeynta Khawaarijta Al-Shabaab ee ka socda dalkeena.
Madaxweyne Xasan Sheekh ayaa dhankiisa sheegay in dowladda ay ka go’an
tahay ciribtirka kooxaha argagixisada, si dalkeena hormuud ugu noqdo isbedelka
hurumarineed ee gobolka iyo guud ahaan qaradda Afrika.
Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud oo ku sugan caasimada dalka
Uganda ee Kampala ayaa shalay tababbar u soo xiray cutubyo kamid noqonaya
ciidamada qalabka sida ee Soomaaliya.
Ciidankaan ayaa bilihii lasoo dhaafay tababar ku qaadanayey dalka Uganda,
wuxuuna madaxweynuhu uga warbixiyey xaaladda dalka.
Madaxweynaha oo khudbad ka jeediyay halkaasi ayaa waxa uu sheegay in
muhiimadda koowaad ay dowladdu saareyso dib u habaynta Ciidanka Qaranka, isaga
oo carrabka ku adkeeyey in tayeynta ciidanka qaranka ay aas-aas u tahay
dowladnimada dalkeenna iyo in guul deg-deg ah laga gaaro dagaalka dalka lagaga
sifaynayo argagixisada.
Mudane Dr. Thani bin Ahmed Al Zeyoudi, Wasiiru Dowlaha Ganacsiga Dibadda,
iyo Mudane Denis Christel Sassou Nguesso, Wasiirka Iskaashiga Caalamiga ah iyo
Horumarinta Iskaashiga ee ka dhexeeya qaybaha dadweynaha iyo kuwa gaarka ah ee
Jamhuuriyadda Kongo si kor loogu qaado rajada laga qabo iskaashiga dhinacyada
dhaqaalaha, ganacsiga iyo maalgashiga ee labada dal ee saaxiibada ah.
Mudane Al-Zeyoudi waxa uu yiri: “Jamhuuriyadda Kongo waa saaxiib ganacsi oo
muhiim u ah Imaaraadka Carabta ee Afrika, waxaana rajeyneynaa in aan
ballaarinno qaab dhismeedka iskaashiga dhinacyada danta guud, iyo in la sii
ambaqaado waxyaabihii la qabtay intii lagu jiray. Marxaladda ugu danbeysa iyada
oo taageero laga helayo madaxda labada dal ee saaxiibada ah, taasoo ka qayb
qaadanaysa xaqiijinta himilooyinkooda horumarineed oo waara."
Waxa uu intaasi ku daray “Waxa aanu aad u danaynaynaa in aanu wanaajino
xidhiidhka iskaashiga laba geesoodka ah, isla markaana aanu ka faa’iidaysanayno
dardargelinta ganacsi ee aan shidaalka ahayn ee u dhexeeya labada dal ee kala
duwan ee dalladda maalgashiga wadaagga ah ee dhinacyada danta guud ah, iyo
abuurista wadooyin cusub laba bulsho oo ganacsi si ay u sahamiyaan fursadaha
wanaagsan ee suuqyada labada dal."
Labada dhinac ayaa ka wada hadlay habab lagu kordhinayo mugga iskaashiga
dhaqaale iyo ganacsiga ee labada dal inta lagu guda jiro marxaladda soo socota,
gaar ahaan dhinacyada gaadiidka iyo kaydinta, dekedaha iyo saadka, sugnaanta
cuntada, iyo kheyraadka dabiiciga ah, si ay u taageerto waarta. kobaca
dhaqaalahooda oo kor u qaada dabacsanaantiisa iyo tartankiisa.
Mudane Al-Zeyoudi waxa uu uga warbixiyey Wasiirka Kongo tillaabooyinka ay
dawladu qaaday intii lagu jiray marxaladdii ugu dambaysay ee lagu abuurayo jawi
ganacsi oo lagu hirgelinayo himilada mustaqbalka ee hoggaanka caqliga leh iyada
oo la eegayo yoolalka kontonaad iyo go’aannada qarniga Imaaraadka Carabta.
2071, iyadoo la oggolaaday lahaanshaha shisheeye inay gaarto 100%, soo saarista
nidaam sharci oo lagu ilaalinayo hantida aqooneed, iyo daah-furka
Istaraatijiyad hami leh oo lagu soo jiidan karo kartida iyo maskaxda dhammaan
qaybaha si kor loogu qaado mawqifka dalka oo ah xarun joogto ah oo
hal-abuurnimo iyo hal-abuurnimo.
Xidhiidhka iskaashiga dhaqaale ee u dhexeeya Imaaraadka iyo Jamhuuriyadda
Kongo ayaa arkay kobac cajiib ah, iyada oo xaddiga ganacsiga aan saliidda
lahayn ee labada waddan intii lagu jiray sanadka 2022 uu gaadhay ilaa $ 2.3
bilyan, taasoo gaadhay kobac 13.4% marka la barbar dhigo 2021. Halka wadarta
guud ee saliida aan UAE u dhoofin Congo lagu qiyaasay ilaa $57 milyan sanadka
2022, iyadoo kobac dhan 59.2% uu ahaa 2021.
Wadarta guud ee Imaaraadka dib ugu dhoofiyo suuqyada Kongo ayaa dhan $170
milyan sanadkii 2022, iyadoo kobac dhan 10% uu ahaa marka la barbar dhigo 2021.
Imaaraadku waa ganacsigii ugu horreeyay ee Jamhuuriyadda Kongo ee heerka kooxda
Carabta intii lagu jiray 2021. .
Gudoomiyaha hay’adda Maareynta Musiibooyinka Qaranka Maxamuud Macalin
Cabdulle ayaa shalay magaalada Muqdisho kula kulmay Safiirka Dowladda Isu-tagga
Imaaraatka Carabta Danjire Axmed Jumca Al-rumeysi.
Kulanka oo ka dhacay xarunta safaaradda Imaaraadka Carabta ee magaalada
Mogadishu ayey Gudoomiyaha iyo Danjiraha kaga wada-hadleen doorka dowlada
Imaaraadka ee la tacaalida arimaha abaaraha iyo mashaariicda horumarinta
Labada masuul ayaa sidoo kale waxay diirada saareen sidii loo xoojin lahaa
xiriika guud ee hay’addaha UAE ee ka shaqeeya Arrimaha Gargaarka, yareenta
musiibooyinka iyo gurmadka deg-dega.
Gudoomiyaha ayaa ugu horeyn dowlada iyo Shacabka imaaraad-ka kaga
mahadceliyay garab istaag shacabka Soomaaliyeed, waxaa uuna ka codsaday in ay
sii wadaan dadaalkooda iyo garab istaagooda shacabka Soomaaliyeed.
Waxa uu ka dalbaday dowlada Imaaraadka in ay kala shaqeeyso sidii wax loogu
qaban lahaa dadka ku nool goobaha laga xoreeyay kooxaha khawaarij-ta iyo
taageerida Arrimaha Saadka si loo gaarsiiyo gargaarka.
Safiirka Imaaraadka Axmed Jumca Al-rumeysi ayaa dhankiisa ballan-qaaday in
ay la shaqeyn doonaan dowlada federaalka Soomaaliya, si dhawna u la
shaqeynayaan hay’adda Maareynta Masiibooiyinka Qaranka ee SODMA.
Dowladda federaalka ayaa wada dadaallo gargaar ballaaran lagu gaarsiinayo
deegaannadii laga xoreeyay kooxda Al-Shabaab, ayada oo dhawan ay SODMA u dirtay
shixnad hordhac ah.
Magaalada Nairobi ee caasimadda dalka Kenya waxaa maanta ka furmay shirka
hannaanka dib-u-eegista 5-aad ee barnaamijka deyn-cafinta Soomaaliya iyo
hey’adda Lacagta Adduunka ee IMF.
Shirkan ka furmay magaalada Nairobi ayaa inta uu socdo waxaa looga
doodi doonaa sare u qaadidda dakhliga gudaha, maaraynta Maamulka Maaliyadda
Guud (PFM) iyo nidaamka Dowlad Wanaagga.
Wasiirka Maaliyadda Xukuumadda Federaalka Soomaaliya, Dr. Cilmi Maxamuud
Nuur oo shirkaan si rasmi ah furay ayaa sheegay in ay muhiim tahay in fulinta
sharuudaha lagu heshiiyay, kicinta dakhliga gudaha iyo xoojinta hannaanka
Maamulka Guud ee Maaliyadda dalka (PFM).
Dowladda Soomaaliya ayaa dedaal badan ugu jirta sidii looga cafin lahaa
lacago badan oo deyn ah, waxa ayna dowladda buuxisay sharuudo badan ay horey
ugu xireen bangiga adduunka iyo hay’adda lacagta adduunka ee IMF.
Madaxweynaha Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh Maxamuud ayaa shaaciyay inay ka
go’an tahay sidii usoo saari lahaayeen khayraadka dalkeena, kaasi oo uu sheegay
in loo marayo wadiiqo u wada faa’iidaynaysa dadka iyo awoodda qaranka.
Madaxweynaha oo khudbad ka jeediyay Madasha 5-aad ee QM ee dalalka soo
koraya ee ka qabsoomtay magaalada Doha ee dalka Qatar ayaa waxa uu sheegay in
Soomaaliya ay tahay dalka qani ku ah khayraadka, islamarkaana ay durba si
firfircoon uga shaqeynayaan qorshayaashii ay Soomaaliya ku gaari laheyd
barwaaqo.
Ka Soomaaliya ahaan waxaa naga go’an sidii aan u soo saaran lahayn
khayraadkeenna una gaari lahayn barwaaqo annagoo u marayna wadiiqo u wada
faa’iidaynaysa dadkeenna iyo awoodda qarankeenna. Waxa aan durba si firfircoon
uga shaqeyneynaa barnaamijka dib u habaynta dhaqaalaheenna qaranka si aan
u gaarno dayn cafinta, marka aan yoolkan gaarnana, waxa aan doonaynaa in aan ku
tiirsanaanno cududdeenna si aan qaran ahaan ganacsi u samayno si aan barwaaqo u
gaarno,” ayuu yiri.
Sidoo kale waxa uu tilmaamay in Soomaaliya ay leedahay mid ka mid ah
xeebaha ugu dheer adduunka, dhul carrasan ah oo beerista ku habboon oo looga
faa’iidaysan karo beeraha iyo xoolaha, iyo sidoo kale dhaqan xooggan oo ganacsi
oo dadka Soomaaliyeed ganacsi alaab iyo adeegba ay isaga kala gooshaan gobolka
iyo adduunka.
Waxaa jirta fursad wayn oo si hal-abuurnimo leh oo waxbarasho iyo fursad
abuuris lagu siin karo dadka oo dhan oo ay ku jiraan dhallinyarada, gabdhaha
iyo haweenka haddii aan majaraha u qaban karno fursadaha uu leeyahay dalkeenna
iyo tamarta hal-abuurnimo ee dadkeenna annagoo sii kordhinayna abaabulka
khayraadka gudaha, maaraynta maaliyadda dadweynaha iyo dowlad wanaaggan.”
Madaxweynaha ayaa sidoo kale waxa uu sheegay in iskaashiga Soomaaliya yahay
mid samaynaya horumar la taaban karo, taasi oo uu xusay in sabab u tahay
dadkeeda firfircoon ee adkaysiga og iyo bah-wadaagta caalamiga ah, oo iyagu sii
wada inay sii garab taagnaadaan xilli Soomaalida ay ku dadaalayso sidii ay ku
gaari lahayn mustaqbal ka fiican kan maanta.
Sababahan awgood, waxaan ku baaqayaa in la sii xoojiyo iskaashiyada wax ku
oolka ah ee looga gol leeyahay in lagu gaaro natiijooyin wax ku ool ah,” ayuu
yiri madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud.
Ugu dambeyntiina waxa uu soo jeediyay in badbaadada bulsheed ee caalamka
aysan noqon wax siin oo kali ah, balse ay noqoto fursado abuuris si loo gaaro
is-sharfid, karaamo iyo isku filnaansho kuwaas oo sii dhisaya khayraadkii
bulsheed ee horey u jiray iyo adkaysiga.
Midowga Yurub ayaa ansixiyay lacag dhan 110 milyan oo Yuuro oo u dhiganta
116.6 milyan oo doolarka Mareykanka ah, si loogu guuleysto dadaallada lagu
xasilinayo Soomaaliya, ee dagaalka kula jira Al-Shabaab guud ahaan dalka.
Ururku waxa uu tilmaamay in 90 Milyan oo Doollarka Maraykanka ah ay ku dari
doonaan dhaqaalihii hore loogu abaabulay Hawlgalka Midowga Afrika ee Soomaaliya
(ATMIS) ee sanadka 2023-ka iyo 26.6 Milyan oo Doollarka Mareykanka ah oo loogu
talagalay Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed.
"Labada tallaabo waxay ujeedadoodu tahay inay gacan ka geystaan
sidii mas'uuliyadaha amniga ee howlgalka Afrika loogu wareejin lahaa
ciidamada Soomaaliya, iyadoo loo oggolaanayo kuwii hore inay gutaan
waajibaadkooda iyadoo la xoojinayo awoodda kuwa dambe," ayuu xiriirku ku
yiri warsaxaafadeed uu soo saaray fiidnimadii Khamiista.
Wuxuu intaas ku daray in taageerada la isku afgartay ay inta badan gacan ka
geysan doonto gunnooyinka la siinayo askarta Afrikaanka ah ee loo dirayo
dadaallada lagu xasilinayo Soomaaliya, isagoo carrabka ku dhuftay in dhaqaalaha
loo qoondeeyo ciidamada xoogga dalka Soomaaliyeed ay xoogga saari doonaan sidii
loo heli lahaa qalab aan wax u dhimi karin iyo ka shaqeynta kaabayaasha
dhaqaalaha, iyadoo si dhow loola xiriirinayo. Tababarka Midowga Yurub ee
Soomaaliya.
.jpeg)
