Imaaraadka Carabta iyo Boqortooyada Cambodia ayaa si guul ah u soo
gabagabeeyay wada-hadallo heshiis iskaashi oo dhaqaale oo dhammaystiran, iyadoo
la isku afgartay dhammaan qodobbada heshiiskan, taasoo u gogol xaareysa waa
cusub oo iskaashi ganacsi iyo maalgashi oo u dhexeeya labada waddan ee
saaxiibka ah.
Iyaga oo xaqiijinaya in si guul leh uu ku dhammaaday wada-hadallada, Dr.
Thani bin Ahmed Al-Zeyoudi, Wasiiru-dawlaha Ganacsiga Dibadda, iyo Ban Surasak,
Wasiirka Ganacsiga ee Boqortooyada Cambodia, waxay saxiixeen bayaan wadajir ah
oo ay ku shaacinayaan gabagabada qodobbada ugu dambeeya ee heshiiska heshiiska,
iyadoo ay goob joog ka ahaayeen mas’uuliyiin ka tirsan labada dhinac, sida lagu
sheegay war-saxaafadeed ka soo baxay Wasaaradda Dhaqaalaha.
Heshiiska Iskaashatada Dhaqaale ee Dhamaystiran ee u dhexeeya UAE iyo
Cambodia waxa uu kiciyaa korodhka iyo kala-duwanaanta ganacsiga dhexdooda iyada
oo meesha laga saarayo khidmadaha, ka gudubka caqabadaha ganacsiga ee aan
tacriifta ahayn iyo kor u qaadida isdhaafsiga badeecadaha, adeegyada iyo
maalgashiga.
Heshiiskani waxa uu ka yimid xidhiidhka dhaqaale ee sii kordhaya ee u
dhexeeya Imaaraadka iyo Cambodia, kaas oo 2022 sababay in ganacsiga aan
saliidda ahayn uu kor u dhaafo qiimihiisu dhan yahay $401.3 milyan, taas oo ka
dhigan kobaca 31 boqolkiiba marka loo eego 2021, iyo 146 boqolkiiba marka loo
eego sannadkii ka horreeyay ( Covid) 2019 masiibo ah. Marka la eego
maalgashiga, maalgashiga tooska ah ee shisheeyaha ee wadajirka ah wuxuu gaaray
$3.8 milyan dhammaadka 2020.
Dhaqaalaha Cambodia waxaa loo arkaa dhaqaale rajo leh oo ka jira gobolka
Koonfur-bari Aasiya, maadaama kobaciisa sanadka 2022 uu gaaray 5.1 boqolkiiba,
heshiisku wuxuu fursad cusub siin doonaa Dhoofinta ugu weyn ee Cambodia, oo ay
ku jiraan badarka, miraha, hilibka, cuntooyinka warshadaysan, dharka, kabaha.
iyo alaabta hargaha. Iyadoo Imaaraadku uu doonayo inuu balaadhiyo
dhoofinta mishiinada, saliidaha, saliidaha, baabuurta iyo qaybaha baabuurta,
taas oo ay u dheer tahay abuurista fursado maalgashi oo xagga saadka,
kaabayaasha, socdaalka iyo dalxiiska iyo tamarta dib loo cusboonaysiin karo.
Dawladda Boqortooyada Cambodia waxay taageertaa isbeddelka ku wajahan
caalamiyeynta iyada oo loo marayo xoraynta ganacsiga caalamiga ah si loo hubiyo
in iskaashigu udub dhexaad u yahay horumar dhaqaale oo waara oo loo dhan
yahay. Si taas loo gaaro, Cambodia waxay heshiisyo ganacsi oo xor ah la
leedahay Shiinaha iyo Kuuriyada Koonfureed, iyo sidoo kale balaadhinta
heshiiska ganacsiga xorta ah ee hoos yimaada Ururka Koonfur-bari Aasiya (ASEAN)
oo loo yaqaan Iskaashiga Dhaqaalaha Guud ee Gobolka (RCEP).
Xoghayaha Joogtada ah ee Wasaaradda Difaaca Uganda, Ms Rosette Byengoma iyo
dhiggeeda Wasaaradda Arrimaha Dibadda Uganda, Vincent Bagiire, ayaa si wadajir
ah u shir guddoominayay kulan ay isugu yimaadeen Xoghayeyaasha Joogtada ah,
taliyeyaasha Ciidamada Difaaca iyo Saraakiil Sare oo ka socday dalalka ay
ciidamada ka joogaan Soomaaliya ee ku jira howlgalka Midowga Afrika ee ATMIS.
Shirkan ayaa looga dooday warbixinno farsamo oo lagu meel marindoono shirka
ay yeelanayaan madaxweynayaasha dalalka ciidamada ugu deeqay howlgalka nabad
ilaalinta Midowga Afrika ee Soomaaliya, kaasoo berito magaalada Kampala.
Shirka ayaa lagu bogaadiyay dalalka ciidamada ATMIS ku deeqay, kuwaas oo lagu
ammaanay inay door muhiim ah ka qaateen nabadda, amniga iyo xasiloonida
Soomaaliya, ayna ka qeyb qaateen isbadalka siyaasadda, tababarada iyo in la
xoreeyay goobihii ay maamulayeen Al-Shabaab.
Xoghayayaasha joogtada ah ayaa hoosta ka xarriiqay in loo baahan yahay dadaallo
wadajir ah oo heer gobol ah oo ku aaddan la dagaallanka khatarta argagixisada.
"Khatarta argagixisanimadu ma garanayso xuduudaha, waxaana waajib ku ah
gobolka in si wadajir ah looga wada shaqeeyo sidii loola dagaalami lahaa, ugu
dambeyntiina meesha looga saari lahaa dhammaan kooxaha argagixisada ah iyo
xulafadooda," ayuu yiri Mr Bagiire.
Waxa uu ku nuux-nuuxsaday in loo baahan yahay in si wadajir ah loogu diyaar
garoobo, isla markaana waqti ku habboon loo diyaariyo, geeddi-socodka dhimista
ciidamada ATMIS, wuxuuna hoosta ka xarriiqay baahida loo qabo in la helo agabka
loo baahan yahay marka la fulinayo dhimista ciidamada.
Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh
Maxamuud ayaa maanta Madaxtooyada Qaranka kulan kula qaatay Wasiirka Arrimaha
Dibadda dalka Burundi Mudane Albert Shingiro oo booqasho ku jooga caasimadda
dalka ee Muqdisho.
Wasiirka ayaa soo gaarsiiyey Madaxweynaha farriin iyo salaan uu ka siday
Madaxweynaha dalkiisa Mudane Évariste Ndayishimiye, iyada oo dowladda Burundi
ay hoosta ka xariiqday muhiimadda nabadda iyo xasilloonida Soomaaliya ay u
leedahay gobolka iyo adduunka.
Sidoo kale, Wasiirka ayaa sheegay in dalkiisu ay bogaadinayaan guulaha
deg-degga ah ee dowladda Soomaaliyeed ay ka gaartay dagaalka lagula jiro
argagixisada Al-Shabaab, isaga oo sheegay in dalkiisu ay garab taagan yihiin
shacabka iyo dowladda Soomaaliyeed.
Madaxweynaha Soomaaliya ayaa dhankiisa waxa uu kala hadlay Wasiirka
xoojinta xiriirka labada dal, wuxuuna xusay in shacabka iyo dowladda
Soomaaliyeed ay soo dhawaynayaan booqashadiisa, taasi oo ka tarjumeysa hor u
socodka dowladnimada Soomaaliyeed iyo dib u kabashada dalka.
Mudane Albert Shingiro ayaa Axadii soo gaaray dalka, wuxuuna horkacaya
wafdi ballaaran oo uu qeyb ka yahay General Silas Ntigurirwa oo ah la-taliyaha
Madaxweynaha Burundi ee dhanka ciidamada.
Wasiir Albert Shingiro ayaa waxaa Muqdisho ku soo dhaweeyay dhiggiisa
Soomaaliya, Abshir Cumar Jaamac (Huruuse) oo ay yeesheen wada-hadallo gaar ah,
kuwaasi oo diiradda lagu saaray taageerada xagga ammaanka ee Burundi ay siiso
Soomaaliya, iyagoo qayb ka ah howl-galka ATMIS.
Burundi ayaa ka mid ah waddamada dhanka militariga ka taageera Soomaaliya,
waxayna qayn ka yihiin howl-galka ATMIS ee ururka Midowga Afrika.
Si kastaba, Soomaaliya ayaa waxaa haatan ka socdo dagaal culus oo ka dhan
ah kooxda Al-Shabaab, iyada oo dhawaan uu si rasmi ah u bilaaban doono wejiga
labaad ee dagaalka oo qeyb ka noqonayaan waddamada ciidamada ka joogaan dalka.
Howlgalka nabad ilaalinta Soomaaliya ee ATMIS ayaa lagu wadaa in loo
kordhiyo joogitaankooda Soomaaliya, arrintaas oo ay haatan ka wada hadlayaan
dowladda Soomaaliya iyo guddiga nabadda ee Midowga Afrika.
Qorshahaan ayaa wuxuu sheegayaa in ATMIS lagu sii hayo Soomaaliya ugu
yaraan laba sano oo dheeraad ah, taasoo meesha ka saaraysa qorshaha ka
bixitaankooda Soomaaliya dabayaaqada sanadka 2024, sida lagu heshiiyay.
Dalalka ay ciidamada ka joogaan Soomaaliya ayaa horey u soo jeediyay muddo shan
sano ah oo kala guur ah oo hay’adaha Dowladda Federaalka Soomaaliya ay si
tartiib tartiib ah ula wareegi doonaan dhammaan howlaha amniga, balse Golaha
Ammaanka ee Qaramada Midoobay iyo Midowga Yurub ayaa isku raacay wadar ahaan 32
bilood laga bilaabo Abriil 2022.
Dalalka ciidamada ku deeqay waxay door bidayaan inay ka baxaan Soomaaliya 2026,
laakiin tani waxay ku xidhan tahay inay ansixiyaan beesha caalamka oo leh
awoodda dhaqaale, sida EU, UK iyo Qaramada Midoobay, kuwaas oo maalgeliyay
howlgalka, oo illaa iyo hadda ay ku baxday $3 bilyan tan iyo 2007.
Si kastaba ha ahaatee, Midowga Yurub, ayaa dhawaan walaac ka muujiyay in beesha
caalamka aysan waxba ka qaban dhameystirka xilliga kala guurka ee Soomaaliya,
oo ay ka mid yihiin dhismaha ciidamada ammaanka, tababaridda iyo qalabeynta
ciidamada milateriga iyo booliiska.
Ergeyga gaarka ah ee
madaxweynaha Soomaaliya u qaabilsan gurmadka abaaraha, Mudane Cabdiraxmaan
Cabdishakuur Warsame oo haatan ku sugan magaalada Washington ayaa ka hadlay
xaaladda bani’aadanimo ee dalka, kadib wareysi uu siiyay laanta afka Soomaaliga
ah ee VOA-da.
Cabdiraxmaan Cabdishakuur ayaa shaaca ka qaaday in weli Soomaaliya ay ku
jiraan xaalado adag oo ka dhashay fatahaado iyo abaaro xoogan oo soo laa
kaabtay.
“Suura gal maahan in 30 sano aan ku jirno fatahaad iyo abaar dhexdeeda,
adduunkane uu nagu sheegto in uu nagu baxshay balaayiin dollar.” ayuu
wareysigaan ku yiri ergeygu.
Sidoo kale wuxuu su’aal ka keenay halka ay ku baxaan dhaqaalaha tirada
badan ee ay magaca Soomaaliya kusoo qaataan hay’adaha samafalka ee ka howlgala
gudaha waddanka.
“12-kii sano ee la soo dhaafay Soomaaliya $8 Bilyan ayaa ku baxday oo
mucaawino ah, weli abaarta way taagan tahay, sanadkii hore $1.4 Bilyan ayaa
dalbatay, haddane $2.8 Bilyan ayaa dalbanaysaa, dhibaatada way sii kordheysaa
ee dhaqaalaha xaguu aadaa?” ayuu sii raaciyay.
Warsame ayaa xusay in haatan dowladda federaalka iyo beesha caalamka ay ku
wada heshiiyeen inay sameeyaan isla xisaabtan dhab ah, si meesha looga saaro la
socosho la’aanta hay’adaha samafalka.
“Soomaaliya lama xisaabtanto Hay’adaha ka shaqeeya Samafalka iyo gargaarka,
mudnaanta ay u baahan tahay miiska looma saaro.” ayuu markale yiri CC Warsame.
Waxaa kale oo uu intaasi sii raaciyay “Dowladda Soomaaliya waxaa ka saari
kara gacan hoorsiga iyo in ay ku tiirsanaanto ajnabi waa isla xisaabtan la’aan,
sidaas daraadeed waxaa loo baahan yahay isla xisaabtan, dadkii la xisaabtami
lahaa shaqooyinka la xiriira in la xijiyo”.
Soomaaliya ayaa waxaa haatan ka taagan xaaladdii ugu darneyd ee dhanka
bani’aadanimada, taas oo ka dhalatay abaaraha haatan ka jira dalka, kadib
markii ay baaqdeen shan xilli roobaad oo la filayay.
Wasiirka Caafimaadka Soomaaliya Dr. Ali Haji Adam ayaa heshiis is-afgarad
ah oo ku saabsan arrimaha caafimaadka Muqdisho kula saxiixday Xafiiska Dawladda
Ingiriiska u qaabilsan arimaha horumarinta caafimaadka.
Heshiiskan ayaa dhigaya mashruuc caafimaad oo laga hirgalin doono qaybo ka
mid ah dalka, kaas oo la rajaynayo inuu wax weyn ka tari doono hoos u dhiggidda
dhimashada dhallaanka iyo Hooyada
Wasiirka Wasaaradda Caafimaadka ayaa sheegey in Dowlada Ingiriiska ay uga
mahadcelinayaan taageerada joogtada ah ee ay la garab taaganyihiin Dawladda
Soomaaliya, waxa uuna sidoo kale Wasiirku hoosta ka xarriiqay muhiimadda
Mashruucani u leeyahay shacabka Soomaaliyeed.
Sii hayaha safiirka safaaradda Dowladda Ingiriiska ee Soomaaliya Marwo
Lottie Burrows ayaa sheegtay in dowladda Ingiriiska ka go’antahay sii wadidda
taageerada Caafimaadka Soomaaliya.
Wasaaradda Caafimaadka Soomaaliya waxay sheegtay inay ka go'an tahay baahinta
iyo tayaynta Barnaamijyada Caafimaad ee dalka si loo helo Bulsho bedqabto,
iyadoo la raacayo yoolka Caafimaadka ee Dowladda.
.jpeg)
