Howlgalka nabad ilaalinta Soomaaliya ee ATMIS ayaa lagu wadaa in loo
kordhiyo joogitaankooda Soomaaliya, arrintaas oo ay haatan ka wada hadlayaan
dowladda Soomaaliya iyo guddiga nabadda ee Midowga Afrika.
Qorshahaan ayaa wuxuu sheegayaa in ATMIS lagu sii hayo Soomaaliya ugu
yaraan laba sano oo dheeraad ah, taasoo meesha ka saaraysa qorshaha ka
bixitaankooda Soomaaliya dabayaaqada sanadka 2024, sida lagu heshiiyay.
Dalalka ay ciidamada ka joogaan Soomaaliya ayaa horey u soo jeediyay muddo shan
sano ah oo kala guur ah oo hay’adaha Dowladda Federaalka Soomaaliya ay si
tartiib tartiib ah ula wareegi doonaan dhammaan howlaha amniga, balse Golaha
Ammaanka ee Qaramada Midoobay iyo Midowga Yurub ayaa isku raacay wadar ahaan 32
bilood laga bilaabo Abriil 2022.
Dalalka ciidamada ku deeqay waxay door bidayaan inay ka baxaan Soomaaliya 2026,
laakiin tani waxay ku xidhan tahay inay ansixiyaan beesha caalamka oo leh
awoodda dhaqaale, sida EU, UK iyo Qaramada Midoobay, kuwaas oo maalgeliyay
howlgalka, oo illaa iyo hadda ay ku baxday $3 bilyan tan iyo 2007.
Si kastaba ha ahaatee, Midowga Yurub, ayaa dhawaan walaac ka muujiyay in beesha
caalamka aysan waxba ka qaban dhameystirka xilliga kala guurka ee Soomaaliya,
oo ay ka mid yihiin dhismaha ciidamada ammaanka, tababaridda iyo qalabeynta
ciidamada milateriga iyo booliiska.
Ergeyga gaarka ah ee
madaxweynaha Soomaaliya u qaabilsan gurmadka abaaraha, Mudane Cabdiraxmaan
Cabdishakuur Warsame oo haatan ku sugan magaalada Washington ayaa ka hadlay
xaaladda bani’aadanimo ee dalka, kadib wareysi uu siiyay laanta afka Soomaaliga
ah ee VOA-da.
Cabdiraxmaan Cabdishakuur ayaa shaaca ka qaaday in weli Soomaaliya ay ku
jiraan xaalado adag oo ka dhashay fatahaado iyo abaaro xoogan oo soo laa
kaabtay.
“Suura gal maahan in 30 sano aan ku jirno fatahaad iyo abaar dhexdeeda,
adduunkane uu nagu sheegto in uu nagu baxshay balaayiin dollar.” ayuu
wareysigaan ku yiri ergeygu.
Sidoo kale wuxuu su’aal ka keenay halka ay ku baxaan dhaqaalaha tirada
badan ee ay magaca Soomaaliya kusoo qaataan hay’adaha samafalka ee ka howlgala
gudaha waddanka.
“12-kii sano ee la soo dhaafay Soomaaliya $8 Bilyan ayaa ku baxday oo
mucaawino ah, weli abaarta way taagan tahay, sanadkii hore $1.4 Bilyan ayaa
dalbatay, haddane $2.8 Bilyan ayaa dalbanaysaa, dhibaatada way sii kordheysaa
ee dhaqaalaha xaguu aadaa?” ayuu sii raaciyay.
Warsame ayaa xusay in haatan dowladda federaalka iyo beesha caalamka ay ku
wada heshiiyeen inay sameeyaan isla xisaabtan dhab ah, si meesha looga saaro la
socosho la’aanta hay’adaha samafalka.
“Soomaaliya lama xisaabtanto Hay’adaha ka shaqeeya Samafalka iyo gargaarka,
mudnaanta ay u baahan tahay miiska looma saaro.” ayuu markale yiri CC Warsame.
Waxaa kale oo uu intaasi sii raaciyay “Dowladda Soomaaliya waxaa ka saari
kara gacan hoorsiga iyo in ay ku tiirsanaanto ajnabi waa isla xisaabtan la’aan,
sidaas daraadeed waxaa loo baahan yahay isla xisaabtan, dadkii la xisaabtami
lahaa shaqooyinka la xiriira in la xijiyo”.
Soomaaliya ayaa waxaa haatan ka taagan xaaladdii ugu darneyd ee dhanka
bani’aadanimada, taas oo ka dhalatay abaaraha haatan ka jira dalka, kadib
markii ay baaqdeen shan xilli roobaad oo la filayay.
Wasiirka Caafimaadka Soomaaliya Dr. Ali Haji Adam ayaa heshiis is-afgarad
ah oo ku saabsan arrimaha caafimaadka Muqdisho kula saxiixday Xafiiska Dawladda
Ingiriiska u qaabilsan arimaha horumarinta caafimaadka.
Heshiiskan ayaa dhigaya mashruuc caafimaad oo laga hirgalin doono qaybo ka
mid ah dalka, kaas oo la rajaynayo inuu wax weyn ka tari doono hoos u dhiggidda
dhimashada dhallaanka iyo Hooyada
Wasiirka Wasaaradda Caafimaadka ayaa sheegey in Dowlada Ingiriiska ay uga
mahadcelinayaan taageerada joogtada ah ee ay la garab taaganyihiin Dawladda
Soomaaliya, waxa uuna sidoo kale Wasiirku hoosta ka xarriiqay muhiimadda
Mashruucani u leeyahay shacabka Soomaaliyeed.
Sii hayaha safiirka safaaradda Dowladda Ingiriiska ee Soomaaliya Marwo
Lottie Burrows ayaa sheegtay in dowladda Ingiriiska ka go’antahay sii wadidda
taageerada Caafimaadka Soomaaliya.
Wasaaradda Caafimaadka Soomaaliya waxay sheegtay inay ka go'an tahay baahinta
iyo tayaynta Barnaamijyada Caafimaad ee dalka si loo helo Bulsho bedqabto,
iyadoo la raacayo yoolka Caafimaadka ee Dowladda.
Bisha soo socota, Golaha ammaanka Qaramada Midoobay ayaa mar kale dib u
eegis ku sameyn doona cunaqabateynta Soomaaliya.
Dowladda Soomaaliya ayaa kamida ah waddamada si cad ugu baaqay in la qaado
xayiraada hubka ee saran dalkaas.
Arrintaan waxay kusoo aaday xilli toddobaadkii hore, Golaha Nabadda ee Midowga
Afrika uu sheegay in Qaramada Midoobay ay ahayd inay tixgeliso codsiga soo
noqnoqda ee Soomaaliya si looga saaro xayiraadda hubka.
Golaha oo la tacaalaya khataraha amni ee Afrika, ayaa sheegay in Soomaaliya
laga qaado cunaqabateynta saaran “si loo xaqiijiyo in dalku uu si ku filan u
qalabeeyo ciidankiisa si wax looga qabto khataraha amni ee Al-Shabaab iyo
kooxaha kale ee argagixisada ah ee ka hawl-gala Soomaaliya, xilli uu isku
diyaarinayo in uu la wareego talada dalka.
Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa todobaadkii la soo
dhaafay ku celiyay in xayiraadaasi ay waqtigeedu dhaaftay ka dib markii uu
marti geliyay wafdi ka socday Qaramada Midoobay oo uu hogaaminayay Xoghayaha
Guud Antonio Guterres.
Burburkii Soomaaliya ka dib 1991-kii, Imaaraatka Carabta ayaa ka mid ahaa
dalalkii ugu horeeyay ee gacanta u fidiyay Soomaaliya oo ay ka jireen abaaro
ba’an iyo colaado soo noqnoqday.
Imaaraadku waxa uu Soomaaliya u fidiyay kaalmo dhinacyo badan leh taasoo ku
kacaysa boqolaal milyan oo Doollarka Maraykanka ah oo ay ku fulinayeen
mashaariic bani’aadanimo iyo hawlgelin.
Mashaariicda horumarineed ee uu Imaaraadku ka fuliyo Soomaaliya kuma koobna
oo kaliya dhinacyada caafimaadka iyo waxbarashada, balse waxaa jira mashaariic
dhanka kaabayaasha dhaqaalaha ah, iyadoo shirkadda P&O Ports ay sanadkii
2017-kii la saxiixday heshiis lagu maamulayo laguna horumarinayo dekedda
Boosaaso oo arrimo badan taabanaya. Dawlad goboleedka Puntland muddo 30 sano
ah, kuna kacaya 336 milyan oo dollar.
DP World waxa kale oo ay saxeexday heshiis lagu horumarinayo laguna
balaadhinayo dekedda Berbera, iyada oo lagu maalgelinayo lacag dhan $442 milyan
oo dollar oo laba weji ah. Mashaariicdan ayaa gacan ka geysta horumarinta
kaabayaasha dhaqaalaha Soomaaliya, iyadoo ay u dheer tahay in fursado shaqo ay
helaan muwaadiniin badan.
Imaaraatka Carabta ayaa bixiya dhaqaalaha lagu tababaro ciidamada
Soomaaliya iyo wixii la mid ah, iyadoo la kaashanayo ammaanka iyo iskaashiga
milateri ee ay la leeyihiin Muqdisho, si loo qalabeeyo ciidamada Soomaaliya
looguna diyaariyo inay mas’uuliyadda amniga kala wareegaan ciidamada nabad
ilaalinta ee Afrika. kaas oo xilkiisu uu dhacayo Diisambar 2024.
Imaaraadka Carabta ayaa lagu tiriyaa mid ka mid ah dalalka ugu muhiimsan ee
walaalaha ah ee kaalin mug leh ka qaata taageerada Soomaaliya heerarkeeda kala
duwan, taasoo sidoo kale gacan ka geysata dib u soo kabashada Soomaaliya iyo
xaqiijinta xasilloonida dhinacyo kala duwan leh, iyagoo garab ka helaya
walaalahooda, kuwaasoo sidoo kale gacan ka geysta sidii ay Soomaaliya u heli
lahayd xasillooni. ammaanay dhismaha xiriirka laba geesoodka ah ee labada dal
ee walaalaha ah dhinac walba.
Imaaraatka Carabta ayaa ka mid ah dalal dhowr ah oo Soomaaliya la garab
taagnaa sodonkii sano ee la soo dhaafay, kadib markii ay Soomaaliya ka dhaceen
dagaalo sokeeye sanadkii 1991-kii, waxaana inta badan dalalkaasi ay albaabada u
laabeen Soomaalida ka cararaya cadaabta dagaalada iyo aafooyinka, Imaaraadka
waxa uu ahaa. magangalkooda kaliya.
Hay'adaha gargaarka ee Imaaraadka, gaar ahaan Bisha Cas, waxay Soomaaliya
ka shaqaynayeen sagaashamaadkii; In shacabka Soomaaliyeed loo fidiyo
adeegyada bini’aadantinimo iyo kuwa horumarineed, kuwaas oo ay ka
faa’iideysteen shacab aad u badan.
Dowladda Imaaraatka Carabta ayaa gargaar caafimaad u fidisay shacabka
Soomaaliyeed, iyadoo ugu horeyntii ay dhistay isbitaalka Sheekh Zaayid ee magaalada
Muqdisho, iyadoo sidoo kale Imaaraadku xarumo caafimaad ka furteen magaalooyin
badan oo Soomaaliya ka tirsan, sida Marka, Afgooye, Baydhabo, Jowhar iyo
Kismaayo.
Imaaraatka Carabta ayaa kaalin weyn ka qaatay in dowladda Soomaaliya ay ka
taageerto dhanka ammaanka, iyadoo tababar siin jirtay ciidamada ammaanka, sidoo
kale Imaaraadka ayaa kaalin muhiim ah ka qaatay dadaallada caalamiga ah ee
lagula dagaalamayo burcad badeeda. Taasi waxay curyaamisay isu socodkii badda
ee caalamiga ahaa, waxayna saamayn taban ku yeelatay sumcadda dalka.
Tan iyo markii ladoortey xasan sheikh Imaaraadka waxa uu aad u daneynayay
in uu taageero dhismaha ciidamada qalabka sida ee Soomaaliya, waxaana ciidamada
qalabka sida ay kaalin muuqata ka qaateen dhismaha ciidanka iyo sidii loo dhisi
lahaa ciidan awood leh oo ka hortaga weerarada kooxaha xagjirka ah.
.jpeg)
