Imaaraadka iyo taageerada uu siiyo Soomaaliya heer walba
Imaaraatka Carabta ayaa lagu tiriyaa dalka ugu badan ee ka qayb qaata
mashaariicda bini’aadantinimo ee Soomaaliya,waxana ay sameysteen buundo cirka
iyo badda ah si ay u gaarsiiyaan kumanaan tan oo cunto ah si ay uga
badbaadiyaan dadka Soomaaliyeed ee ay saameeyeen fatahaadaha.
Gargaarkan ayaa waxaa la gaarsiiyay deegaanada ay dhibaatadu ka dhacday ee
laga xoreeyay guud ahaan dalka Soomaaliya oo uu ka mid yahay maamulka G/Gaduud
ee dowlad goboleedka Jubbaland oo ay ka dhaceen dhibaatooyin bini’aadinimo oo
ka dhashay fatahaada wabiga Jubba oo mara deegaano ka tirsan maamulkaasi,
waxaana sidoo kale la qeybiyay gargaar Imaaraatka Carabta laga qeybiyay
magaalooyinka. Deegaanka Ail Tir iyo Misgwai, oo ku yaalla Gobolka Galgaduud ee
Maamulka Galmudug, ayaa ka mid ah deegaannadii dhawaan la xoreeyay.
Imaaraadku waxa uu ka qayb qaataa mashaariic badan oo bani’aadantinimo iyo
mid horumarineed oo laga fuliyo Soomaaliya. Kaas oo faa’iido u leh ummadda
Soomaaliyeed; Marka laga soo tago xiriirka diblumaasiyadeed ee ka dhaxeeya
labada dal oo horumar la taaban karo ka gaaray mudooyinkii u dambeeyay, waxaana
daliil u ah booqashooyin rasmi ah, howlo diblumaasiyadeed iyo kulamo iyo
heshiisyo ay kala saxiixdeen.
ugu yaraan 96 qof ay ku dhinteen daadad xun oo saameeyay 2.3 milyan oo kale
oo Soomaaliya ah.
Dowladda Soomaaliya iyo hay’adaha samafalka ayaa xoojiyey tallaabooyinka
lagu yareynayo, oo ay ka mid yihiin samatabbixinta meelaha ay fatahaaduhu
saameeyeen iyadoo tirada dadka ku dhintay roobabkii da’ay ee El Nino ee ka
dhashay roobab mahiigaan ah iyo daadad xooggan ay kor u dhaafeen 100 qof.
Hay’adda Maareynta Musiibooyinka Soomaaliya ee SODMA ayaa sheegtay
Qaramada Midoobay ayaa ka digtay in daadadka xunxun ay uga sii dartay
dhibaatada gaajada ee Soomaaliya iyadoo ilaa 4.3 milyan oo qof la saadaaliyay
inay wajihi doonaan gaajo heerka qalalaasaha ah ama (IPC3+) dhamaadka sanadka.
Daadad xooggan ayaa sidoo kale burburiyay kaabayaashii dhaqaalaha, waxaana
hakad galay ganacsigii, waxbarashadii iyo adeegyadii raashinka ee guud ahaan
dalka,
Guddoomiyaha SODMA, Maxamuud Macallin ayaa sheegay in in ka badan 900,000 oo
qof ay ku barakaceen guud ahaan dalka, iyadoo dowladda iyo hay’adaha samafalka
ay ku degdegayaan waqti ay ku samata bixiyaan dadka dhibaateysan. la
maroonaaday.
"96 ka mid ah dadka dhintay, 28 ka mid ah waxay ku dhinteen doon ku dagtay
kaddib markii Al-shabaab ay weerareen," ayuu Macallin u sheegay
suxufiyiinta Muqdisho, ee caasimadda Soomaaliya Sabtidii.
Waxa uu ku baaqay in la is garabsado dadaallada lagu yareynayo fatahaadda,
waxaana uu ku booriyay muwaadiniinta in ay feejignaadaan maadaama roobab kale
ay weli filayaan maalmaha soo socda.
El Nino waa qaab cimilo oo dhacda labadii ilaa todobadii sanoba mar, halka
Badweynta Hindiya Dipole ay tahay qaab cimiloeed oo ku xidhan heerkulka sare ee
badda ee badda.
Sida laga soo xigtay xafiiska Qaramada Midoobay ee isku xirka arrimaha
bini'aadantinimada (OCHA) waxbarashada Soomaaliya oo dhan ayaa waxaa saameyn
xun ku yeeshay roobab mahiigaan ah iyo fatahaado.
"Waxaa jirta baahi degdeg ah oo loo qabo goobo waxbarasho oo ku meel gaar
ah iyo beddelka agabka waxbarashada ee lumay," OCHA ayaa tiri Axaddii.
Hay'adda Qaramada Midoobay ayaa sheegtay in hay'adaha bani'aadamnimada ay
beegsanayaan 225,000 oo arday ah oo halis ugu jira inay ka tagaan iskuullada
sababo la xiriira saameynta fatahaadaha.
Maalintii Khamiista, golaha wasiirradu waxay sheegeen intii uu socday shirkii
toddobaadlaha ahaa ee uu guddoominayay Ra’iisul Wasaare Xamza Cabdi Barre in
dowladdu ay habeen iyo maalinba ka shaqeyneyso sidii loo caawin lahaa dadka ay
saameeyeen fatahaaduhu iyadoo roobab mahiigaan ah ay weli ka da’ayaan dalka oo
uu weli ka mid yahay kuwii ugu darnaa. abaaro daran 40 sano gudahood.
Sidoo kale, golaha wasiirrada ayaa ugu baaqay hay’adaha samafalka iyo
ganacsatada Soomaaliyeed inay caawiyaan dadka ay saameeyeen fatahaadaha, oo ah
kuwii ugu darnaa muddo tobannaan sano ah.
Sida ay sheegtay SODMA, xoolo lagu qiyaasay 4,000 ayaa baaba’ay, in ka badan
136,000 oo hanti ahna waa ay waxyeelo soo gaadhay ama baaba’day.
Hay'adda masiibada ayaa sheegtay in in ka badan 24,000 qoys ay gaarsiisay nooc
ka mid ah gargaarka bini'aadantinimo.
Daadadkan ayaa yimid ka dib abaartii ugu darneyd ee muddo afartan sano ah soo
marta kadib shan xilli roobaad oo aan di’in kuwaas oo xaalufiyay xoolihii iyo
dalagyadii beeraha, taasoo dalka ka dhigtay heer macaluul ah.
Sida laga soo xigtay hay'adaha samafalka, daadadka ayaa ah kuwii ugu dambeeyay
ee dhacdooyin cimilo xumo oo isdaba-joog ah oo sannadihii u dambeeyay ku
dhufatay Soomaaliya, halkaasoo bulshooyinku ay ku sugan yihiin heerkii ugu
xumaa ee dhibaatada cimilada adduunka.
Imaaraadka Carabta waxa ay Soomaaliya ku garab taagan yihiin dadaallada ay
ku doonayaan in ay ku gaaraan xasillooni, amni iyo horumar.
Dowladaha Imaaraadka Carabta iyo Soomaaliya ayaa kala saxiixday heshiis ku
saabsan qodista ceelal biyoodyo lagu taageerayo shacabka Soomaaliyeed ee ku
dhaqan deegaanada la xoreeyay. Heshiiskan ayaa waxaa dhanka Imaaraadka u
saxiixay Safiirka Imaaraadka Carabta u fadhiya Soomaaliya Mudane Axmed Juma Al
Rumaithi iyo shirkad ka shaqeysa qodista ceel biyoodka Soomaaliya, waxaana
heshiiskan goob joog ka ahaa Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud oo dhawaan
booqasho ku tagay Imaaraadka.
Mashruuca ceel biyoodka ayaa qeyb ka ah dadaallada Imaaraadku ku taageerayo
degaannada Soomaaliya ee laga saaray gacan ku heynta dhaq-dhaqaaqa
Al-Shabaab. Mashruucan ayaa ujeedadiisu tahay sidii loo heli lahaa biyo
nadiif ah oo nadiif ah dadka ku dhaqan deegaanadaas oo muddo sanado ah ay la
ildarnaayeen biyo la’aan iyo abaaro.
Garab istaaga imaaraadka oo sii socdhah
Madaxweynaha Soomaaliya ayaa uga mahadceliyey hoggaanka Imaaraadka Carabta
iyo Safiirka Imaaraadka Carabta u fadhiya Soomaaliya sida deeqsinimada leh ee
ay mar walba u garab taagan yihiin shacabka Soomaaliyeed. Waxa kale oo uu
bogaadiyay wada shaqaynta labada dawladood. Waxa uu faray Xafiiska
Xasaradaha iyo Maareynta Masiibooyinka Dabiiciga ah ee Soomaaliya in uu
fududeeyo oo uu kormeero habsami u socodka mashruuca.
Safiirka Imaaraadka ee Soomaaliya ayaa sheegay in mashruuca ceelasha biyaha
uu ka tarjumayo sida ay Imaaraadka uga go’an tahay in ay garab istaagaan
Soomaaliya dadaallada ay ugu jiraan sidii loo heli lahaa xasillooni, amni iyo
horumar.
Mashruuca ceelal biyoodka ayaa la filayaa in ay ka faa’ideystaan in ka
badan 200,000 oo qof oo ku nool deegaannada la xoreeyey ee Soomaaliya, sida uu
sheegay Xafiiska Xasaradaha iyo Maareynta Masiibooyinka dabiiciga ah ee
Soomaaliya, waxaana mashruucan uu sidoo kale qeyb ka qaadan doonaa hagaajinta
xaaladaha deegaanka iyo caafimaadka ee deegaannadaas, iyo sidoo kale kor u
qaadista hab-nololeedka iyo adkeysiga bulshooyinka deegaanka.
Soomaaliya oo ugu dambayn si rasmi ah ugu biirtay dallada bulshada bariga
Afrika ee EAC
Soomaaliya ayaa loo ogolaaday inay noqoto xubinta sideedaad ee Bulshada
Bariga Afrika Jimcihii, Noofambar 24, 2023, wax yar ka badan hal sano ka dib
markii Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Congo ay ku biirtay Midowga.
Ku biiritaanka Muqdisho ee ururka ayaa waxaa ansixiyay madaxda maamul
goboleedyada intii uu socday shirkii caadiga ahaa ee 23-aad ee madaxda dowlad
goboleedyada oo isla maanta ka dhacay magaalada Caruusha ee dalka Tanzania ka
dib wada-hadallo guul leh oo socday muddo sanad ku dhow.
Madaxweynaha Burundi ee xilka ka sii degaya Evariste Ndayishimiye ayaa
sheegay in madaxda dowlad goboleedyada ay isku raaceen in ay si rasmi ah u
aqbalaan Soomaaliya in ay ka mid noqoto ururka Midowga Afrika kadib kulan
saacado qaatay oo albaabada u xirnaa oo qaatay in ka badan shan saacadood.
Soomaaliya ayaa markii ugu horeysay sheegtay inay danaynayso ku biirista
Bulshada Bariga Afrika sanadkii 2012-kii balse waa loo diiday sababo la xiriira
dhibaatooyinka gudaha ee Al-Shabaab iyo iyadoo aysan jirin jawi sharci iyo mid
siyaasadeed oo degan xiligaas.
Si kastaba ha ahaatee, rajada Muqdisho ee ku biiritaanka ururka gobolka
ayaa dib u soo noolaatay markii South Sudan ay si isku mid ah u dhibaataysan
tahay la oggolaaday 2016 ka dibna Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Congo, oo
sidoo kale la ildaran colaado badan oo ka jira xuduudaheeda, 2022.
Dadaal badhan kadib
Soomaaliya ayaa dib u soo cusboonaysiisay isku daygeeda ku biirista Ururka
kadib markii uu dalka dib ugu soo laabtay Madaxweyne Maxamuud oo isagu bilaabay
isku daygii ugu horeeyay ee uu ugu biirayo Ururka Bariga Afrika sanadkii 2012
kii.
Hawlgal xaqiijin ah ayaa la diray bishii Janaayo ee sanadkan si loo
xaqiijiyo in Soomaaliya ay diyaar u tahay ka mid noqoshada ururka.
Bishii Agoosto, mas'uuliyiinta Soomaaliya waxay ka qayb-galeen
wada-xaajoodyo ay la yeesheen mas'uuliyiinta bulshada Bariga Afrika ka dib
warbixin ayaa la diyaariyay oo loo diray Golaha Wasiirrada si ay uga doodaan ka
hor inta aan loo gudbin Shir-madaxeedka Madaxda Qaranka ee Jimcihii.
Ku biiritaanka Soomaaliya ee Beesha Bariga Afrika waxa ay hadda u gogol
xaaraysaa in ay aqbalaan dalalka ay jaarka yihiin ee Ereteriya iyo Jabuuti,
kuwaas oo sidoo kale lagu bartilmaameedsaday qorshaha balaadhinta Bulshada
Bariga Afrika ee lagu soo kordhinayo Gobolka Geeska Afrika oo dhan oo ay ku jirto
Itoobiya iyo laga yaabee Suudaan.
Golaha Wasiirrada oo ka hadlay gurmadka dadka ay saameeyeen roobabka iyo
daadadka ka jira dalka
Golaha Wasiirrada Xukuumadda Jamhuuriyadda Federaalka oo maanta yeeshay
kulankoodii caadiga ahaa, ayaa looga hadlay roobabka daadadka wata ee ka da’aya
dalka, amniga iyo ciribtirka kooxaha Khawaarijta ah.
Golaha ayaa warbixin ku saabsan saameynta ka dhalatay roobabka daadadka
wata, waxa ay ka dhageysteen Hey’adda Maareynta Musiibooyinka Qaranka oo soo
bandhigay in ku dhawaad laba malyuun oo qof ay saameeyeen roobabka iyo daadadka
ka da’aya dalka. Iyada oo inta la xaqiijiyey ay ku geeriyoodeen roobabka
daadadka wata ee El-nino muwaadiniin gaaraya 96.
Golaha Wasiiradda Soomaaliya
Xukuumadda JFS ayaa dadaal ugu jirta gurmadka dadka ay saameeyeen
dadaadadku, waxa ayna ugu baaqeen hey’adaha gargaarka iyo bulshada Soomaaliyeed
in la caawiyo dadka ay saameeyeen roobabku.
Ra’iisul Wasaaraha Xukuumadda Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane
Xamsa Cabdi Barre oo shirka guddoominayey, ayaa golaha warbixin ka siiyey
safarkii uu ku tagey degmada Doolow ee Gobolka Gedo, waxuuna soo bandhigay
baaxadda saameynta ay ku yeesheen daadadku gobolka.
Golaha Wasiirrada ayaa warbixinno la xiriira amniga guud ee dalka iyo
ciribtirka kooxaha Khawaarijta ah ka dhageystay Wasaaradaha Amniga Gudaha iyo
Gaanshaadhigga.
Maamulka Jubbaland ayaa shaaca ka qaaday iney sii korortay tirada dadka ku
dhintay daadadka iyo fataahada Wabiga Jubba uu ka sameeyay deegaanada
Jubbaland.
Agaasimaha Wasaarada Gargaarka iyo Maareenta Masiibooyinka maamulka
Jubbaland Aadan Faarax Gaarane ayaa warbaahinta u xaqiijiyay in dadka ku
dhintay daadadka iyo fataahada wabiga Jubba iney gaartay ilaa 20 ruux.
Wuxuu sidoo kale sheegay Agaasimaha iney ku barakaceen daadadka iyo fatahaada
wabiga Jubba ka sameeyeen deegaanka maamulkaas dad ku dhaw nus milyan ruux.
"Daadadka iyo fatahaada waxay geysteen khasaare nafeed, mid maaliyadeed
iyo barakac xoogan, dhimashada waxay gaartay Jubbaland 20 ruux, waxaa xaalad
go’doon ah ku jira in ka badan 100 kun oo qoys, waxaa sidoo kale go’an
waddooyin muhiim u ahaa nolosha dadka iyadoo ay adag tahay in meelaha qaar la
gaaro, si gargaar loogu geeyo dadka dhibaateysan" ayuu yiri Agaasimaha
Wasaarada Gargaarka iyo Maareenta Masiibooyinka Jubbaland Aadan Faarax Gaarane.
Jubbaland oo fatahaaddu saameysay
Agaasimaha ayaa tilmaamay in meelaha ugu daran haatan ay ka mid yihiin
deegaanada gobolka Jubbada Dhexe iyo Gedo, isagoona sidoo kale xusay in biyuhu
burburiyeen buundooyinkii Baardheere iyo Buurdhuubo oo muhiim u ahaa isku
socodka.
Daadadka iyo fatahaada wabiyada Shabeelle iyo Jubba ayaa si weyn u saameyay
nolosha boqolaal kun oo Soomaali ah oo ku kala nool gobolada Jubbooyinka, Gedo,
Hiiraan, Baay, Bakool iyo deegaano kale, waxaana xusid mudan in dadka ku
dhintay ay kor u dhaafeen 50 ruux.
.jpeg)
