Dal waxaa horumariya dadkiisa oo garab istaag buuxa siiya Dowladda si loo
gaaro isku filnaansho buuxa oo dhan waliba ah.
Soomaaliya, waxaa kaalmo buuxa siiya dalal shisheeye, waxayna kaalmadaas ka
timaadaa canshuur dad kale laga qaaday, sababta canshuurta loo qaadayo waa in
ay Dowladdu bixiso qarashaadkeeda haddii ay tabay caafimaadka, waxbarashada,
nabadgalyada,horumarinta kaabayaasha dhaqaalaha iyo howlaha guud.
Haddii si kale u dhigno, canshuurtu waa qarash ay Dowladdu dul saarto
alaabaha iyo hantida ma guurtada ah, dakhliga soo gala qofka ama ganacsiyada
iyo mulkiilayaasha mehradaha.
Amni buuxa iyo caafimaad tayo ah leh in la helo waxaa udub-dhexaad u ah
canshuurta dalka oo la bixiyo si ay Dowladdu awood buuxda ugu yeelato bixinta
adeegyada bulshada aas-aasiga u ah.
Canshuur bixiyaashu, waa in ay fahmaan bixinta canshuurta in ay tahay
waajib saaran qof walba oo muwaadin ah in dadku canshuurtu bixin micnaheedu
waxay tahay in dowladdu shacabkeeda la xisaabtami karin. Soomaaliyana ay sii
ahaato dal canshuur bixiyeyaal kale lacag ka suga, waana sababta keentay in
madaxdu ku baaqaan in la bixiyo canshuurta.
Madaxweynaha Jamhuutiyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh
Maxamuud ayaa aad bulshada Soomaaliyeed ugala hadlay mudnaanta ay leedahay
canshuurta, wuxuu sheegay in muhiim ay tahay canshuurta ay Dowladdu ugu baahan
tahay shacabka si dowladda uga maareynto dawarsiga dalalka kale.
” la qarin maayo canshuurta inaan dhiibno waaye, lacagta aan ku yeelan
lahayn inaan la imaano waay, maanta wali waxaan joognaa ciidamadeenu wali dad
kale ayaa lacagta noo siiyo, nolosha qaarkeed Dowladdu wey bixi, laakin waxay
dowladdu bixiso kuma filno waa la kabaa dad kale noo kaba, canshuur wiil kale
iyo gabar kale oo dal kale ku nool oo waxay nala wadaagaan jirin oo Diin nala
wadaagin oo dadnimo nala wadaagin oo qaaradda aan ku nool nahay ku oolin, war
anaga maxaa nahay kan dhuumanaya ee canshuurta ka dhuumanaayo, shabaab ayaa ka
cabsanaa Kan leh Dowladda lama shaqeyn karo, war waxaas wax ma ahan howln ma
ahan,”.
Madaxweynaha ayaa carabka ku dhuftay in aysan macquul ahayn in ay soo
tuugsadaan lacagaha lagu kabo mushaaraadka ciidamada iyo shaqaalaha, iyadoo
Soomaaliya haysato kheyraad ku filan, waajibaadka Dowladda ayuu madaxweynuhu
tilmaamay ka hortagga dadka dhacaya canshuuraha ay bixiyaan dadka kale.
Haddaba inagoo taas ka tixraaceyna muhiimadda ay leedahay canshuurta, waa
in bulshada Soomaaliyeed xil iyo ahmiyad gaar ah iska saaraan sidii ay u bixin
lahaayeen canshuurta ,ayagana ay dhankooda u heli lahaayeen adeegyada
aas-aasiga u ah ee Dowladdu looga baahnaa.
Wasiirka gaashaandhigga Soomaaliya ayaa sheegay inay dowladdu la wareegtay
xarumaha ay baneeyeen 2000 askari oo katirsan ciidanka Midowga Afrika ee ATMIS.
Wasiirka gaashaandhigga Cabdiqaadir Maxamed Nuur, ayaa ciidamada ATMIS ku
ammaanay inay door wanaagsan ka qaateen sugidda amniga iyo wadashaqaynta ay
laleeyihiin Dowladda federalka Soomaaliya.
Wasiirka wuxuu sheegay, ciidamada xoogga dalka Soomaaliyeed inay gaareen heer
lagu hallayn karo amniga dalka ayna u diyaar garoobeen inta ka dhiman
dhammaadka 2024, markaas oo askariga ugu dambeeya ee ciidanka ATMIS uu dalka ka
bixidoono.
Wuxuu sheegay wasiirku inay dowladdu masuuliyad weyn iska saaridoonto goobihii
ay la wareegeen ciidanka, isagoo sheegay in amni la isku hallayn karo ay
dowladdu ka samayndoonto goobaha ay xoreeyeen ciidanka Dowladda.
Si kastaba ha ahaatee, Midowga Afrika ayaa soo dhoweeyay dhameystirka wejiga
koowaad dhimista ciidanka ATMIS. Midowga Afrika waxay sheegeen inay ka go’an
tahay sugidda amniga Soomaaliya.
Xafiiska Tirakoobka Qaranka ee Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa soo
saaray warbixin cusub oo muujineysa kobaca dhaqaalaha dalka oo hadda maraya
2.4%.
Warbixintu waxay soo bandhigtay aragtiyo qiimo leh oo ku saabsan xaaladda
guud ee dhaqaalaha Soomaaliya iyo sidoo kale hagaha dhaqangelinta siyaasad
dhaqaale oo wax ku ool ah oo kicin kara horumarka dalka.
Warbixinta dowladda ayaa lagu sheegay in dhaqaalaha Soomaaliya uu awood u
leeyahay inuu muujiyo adkeysi iyo kobac sanadihii ugu dambeeyay inkastoo ay la
kulmeen caqabado badan sida abaaro daba dheeraaday iyo khatarta joogtada ah ee
Al-Shabaab.
Waxa uu sheegay in dhinaca beeraha oo ay ka shaqeeyaan in ka badan 70%
dadka ay yihiin laf dhabarta dhaqaalaha dalka, isla markaana ay ka yihiin 30%
GDP.
Adeegga oo isugu jira isgaarsiinta, bangiyada iyo gaadiidka ayaa sidoo kale
muujiyay kobac weyn maadaama ay 28% ku biiriyeen wax soo saarka dalka.
Marka laga soo tago is-beddellada wanaagsan ee dhaqaalaha Soomaaliya,
warbixintu waxay sidoo kale tilmaantay caqabado dhowr ah oo ay tahay in wax
laga qabto si loo joogteeyo loona dardargeliyo kobaca dhaqaalaha.
Caqabadahaas waxaa ka mid ah baahida loo qabo in la horumariyo kaabayaasha
dhaqaalaha, kor u qaadista dhaqaalaha, iyo kor u qaadista jawiga ganacsigaiyada oo la dhimayo musuqmaasuqa iyo horumarinta sharciga.
Madaxweynaha Jamhuuriyadda
Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh Maxamuud ayaa Madaxtooyada Qaranka ku
qaabilay Madaxweynihii hore ee dalka Mudane Shariif Sheekh Axmed.
Madaxweynaha Jamhuuriyadda ayaa la wadaagay Madaxweynihii hore xaalada
dalka iyo dadaallada dowladdu ay ku bixinayso xoreynta dalka iyo halganka
ciidamada iyo shacabka Soomaaliyeed ay ku jiraan ee argagixisada Alshabaab lagu
cirib tirayo.
Dhankiisa, Madaxweynihii Hore ee dalka Mudane Shariif Sheekh Axmed ayaa uga
mahadceliyey Madaxweynaha Jamhuuriyadda kulankan wadatashiga iyo soo-dhaweynta
ah ee uu ugu fidiyey Madaxtooyada, waxa uuna u rajeeyey dowladnimada iyo
shacabka Soomaaliyeed horumar iyo midnimo.
Shariif Sheekh Axmed oo shir jaraa’id galabta ay wada qabteen isaga iyo
Maxamed Cabdi Waare ayaa sheegay inuumadaxweyne Xadan kala hadlay xiisada
Hirshabelle ee ka dhalatay xil ka qaadistii gudoomiyihii gobolkq Hiiraan Cali
Jeyte Cismaan iyo muranka beelaha Xawaadle iyo Abgaal ee deegaanka Xalfooleey.
Warar dheeraad ah ayaa kasoo baxaya tiro madaafiic ah oo lagu garaacay
xarunta Madaxtooyada Soomaaliya ee magaalada Muqdisho abaare Salaadii Subax ee
Saakay.
Hoobiyaasha ayaa geystay khasaare isugu jira dhimasho iyo dhaawac oo soo
gaaray dad shacab ah oo ku sugna guryahooda.
Inta la xaqiijiyay Aabe Soomaaliyeed iyo Gabar uu dhalay ayaa ku dhintay
hoobiyaasha mid ka mid ah oo kusoo dhacay gurigooda oo ku yaala xaafad ka
tirsan degmada Wartanabadda ee magaalada Muqdisho, waxaana sidoo kale dhaawacyo
ay soo gaareen hooyada qoyska iyo xubno kale oo isla qoyska ah.
Wararka waxay intaasi ku darayaan in Aabaha ku dhintay hoobiyaha ku
habsaday gurigiisa uu ahaa Macalin Dugsi Quraan oo si weyn looga yaqiinay
degmada Wartanabadda ee magaalada Muqdisho.
Dadka ku nool magaalada Muqdisho oo badi hurdaayay xiliga madaafiicdaan
dhacayeen ayaa ku toosay mar qura dhawaqa madaafiicda oo ahaa kuwa intooda
badan loo tuurayay dhinaca Madaxtooyada Soomaaliya.
Kooxda Al-shabaab ayaa mararka qaarkood madaxtooyada dalka ku weerarta
madaafiic, waxaana madaafiicdaasi intooda badan ay ku dhacaan guryo ay dagan
yihiin dad shacab ah oo ka agdhaw xarunta madaxtooyada Soomaaliya, taasoo sababta
in dhimasho iyo dhaawac ay kasoo gaarto dad shacab ah aan waxba galabsan.
Wasiirka Wasaaradda arrimaha gudaha iyo dib u heshiisiinta Xukuumadda
Fedaraalka Soomaaliya Axmed Macalin Fiqi ayaa kulan kula qaatay magaalada
Muqdisho Ergayga gaarka ah ee Midowga Afrika u qaabilsan Soomaaliya ahna madaxa
ATMIS Danjire Mohamed El-Amine Souef, taliyaha ciidanka ATMIS Lt. Jenaral Sam
Okiding iyo taliyaha Booliiska ciidanka ATMIS.
Kulanka ayaa ahaa mid looga arrinsanaayay howlgalada ka dhanka ah kooxda
Al-shabaab iyo sidii loo xasilin lahaa deegaanadii dhawaan laga xureeyay
dagaalamayaasha Ururka Al-shabaab.
Ergayga gaarka ah ee Midowga Afrika u qaabilsan Soomaaliya Danjire Mohamed
El-Amine Souef ayaa dhankiisa balan qaaday in howlgalka ciidanka ATMIS ay
kaalin sare ka qaadanayaan howlaha xasilinta deegaanadii laga saaray kooxda
Al-shabaab, islamarkaana ay ka go'an tahay garab istaaga ciidanka dowladda
Soomaaliya.
Wasiirka Axmed Macalin Fiqi ayaa uga mahad celiyay madaxda howlgalka ciidanka
Midowga Afrika ee ATMIS taageerada iyo caawinta ay ciidanka xoogga dalka
Soomaaliyeed ka siiyaan la dagaalanka Ururka Al-shabaab.
Gabagabadii kulankaan ayaa kusoo beegmaya, iyadoo todobaadkii lasoo dhaafay
ciidanka ATMIS qaar ka mid ah Saldhigyadoodii gobolka Shabeellaha Dhexe ay ku
wareejiyeen ciidanka xoogga dalka Soomaaliya.
.jpeg)
