Raysal wasaaraha xukuumada Soomaaliya, Xamse Cabdi Barre ayaa ku eedeeyay
madaxweynaha Puntland Siciid Cabdullaahi Deni, inuu masuul ka yahay fashilka ku
yimaada barnaamijka dayn cafinta Soomaaliya.
Raysal wasaare Xamse oo ay tahay markii ugu horreysay oo uu arrimaha
Puntland si adag uga hadlo, waxa uu sheegay in aysan marnaba raali ka noqon
doonin in la fashiliyo geeddiga dheer ee loosoo galay daynta cafinta.
Xamse wuxuu sheegay fashilka kaste oo ku yimaada dayn cafinta inuu masuul ka
noqonayo madaxweynaha Puntland, isagoo ugu baaqay madaxweyne Deni in arrimaha
dayn cafinta uusan siyaasad soo dhex galin.
Dhinaca kale, raysal wasaare Xamse oo ka hadlay arrimaha doorashooyinka
Puntland, ayaa caddeeyay in Dowladda federalka aysan marnaba raali ka ahaan
doonin doorasho horseeda burbur ku yimaada Puntland.
“Waxaa fiican inay dadku is doortaan oo doorasho xor ah la aado. Laakiin ka
warama haddii ay keenayso burburka Puntland. Waa in sidii lagusoo caano maalay
lagu socdaa, oo wax lawada oggol yahay lala yimaadaa, haddii kale maya,” ayuu
yiri raysal wasaare Xamse.
Xamse wuxuu sheegay in aysan gorgortan ka galidoonin in dagaal laga rido
Puntland oo nabad galyadeeda iyo jiritaankeeda lagu xadgududbo. Wuxuuna ku
baaqay in odayaasha dhaqanka talada dib loogu celiyo.
La-taliyaha Amniga Qaranka madaxweynaha Soomaaliya Xuseen Sheekh Cali ayaa
shaaciyay in dowladda ay dalka dib ugu soo celinayso toban kun oo askari,
kuwaasi oo tababar kusoo qaatay afar dal, oo qaar kamid ah yihiin waddamada
deriska.
Ciidankan cusub ee la keenayo dalka ayaa waxay tababar kusoo qaateen
dalalka Ethiopia, Eritrea, Uganda iyo Masar, waxaana qarashaadka ku baxaya
bixineysa dowladda Imaaraadka Carabta.
La-taliyaha Amniga Qaranka oo wareysi siiyay telefishanka Universal ayaa
waxa uu sheegay in dhawaan ciidankan tababarka soo dhameystay lagu soo celinayo
magaalada Muqdisho ee caasimada dalka.
Xuseen ayaa shaaciyay in ciidankaan tababarkooda, saanadooda iyo
mushaarkooda ay bixineyso dowladda Imaaraadka Carabta, oo ayadu kal hore
heshiis dhanka militariga la saxiixatay dowladda federaalka Soomaaliya.
“Isbuucyada soo socda waxaa soo dhameystirmaya 10,000 Askari oo qarashaadka
ku baxaya ay bixineyso dowladda Imaaraadka Carabta,” ayuu yiri La-taliyaha
Amniga Qaranka Xuseen Sheekh Cali.
La-taliyaha ayaa waxa uu sheegay in dowladda Imaaraadka ay ciidankaan
Mushaarkooda bixineyso, si kumeel-gaar ah illaa inta ay dowladda federaalka
Soomaaliya ay kasoo afjarmayo dagaalka ka dhanka ah kooxda Al-Shabaab ee ay ka
wado dalka.
“Waxaa lagu soo tababaray dalal kala duwan, qoladii u horeysay ee Uganda
lagu soo tababaray ee Muqdisho la keenay qoladii ay ku diirsatay caasimadda
ayay noqotay. Faa’iidadeedii waa arkeen dadka Soomaaliyeed, inay qeyb ka
noqdeen soonkii ugu horreeyay.”
Si kastaba, Ciidankan ayaa qeyb ka ah qorshaha ay dowladda federaalka ku
rabto inay kula wareegto amniga guud ee dalka, iyada oo ciidanka ATMIS ay
qorshuhu yahay inay ka baxaan dalkeenna daba-yaaqada sanadka 2024-ka.
Guddoomiyaha Gobolka Banaadir Ahna Duqa Magaalada Muqdisho Mudane Yuusuf
Xuseen Jimcaale (Madaale) ayaa Aqalka Dowladda Hoose ee Xamar kulan kula qaatay
Kusimaha Wakiilka Gaarka ah ee Qaramada Midoobe u qaabilsan Soomaaliya Marwo Kiki
Gbeho, iyo xubno ka tirsan xafiiska UNSOM.
Duqa Magaalada Muqdisho iyo Marwo Kiki ayaa ka wada hadlay Arrimo ay ka mid
yihiin xaaladaha Amniga guud ahaan dalka, gaar ahaan guulaha laga gaaray sugida
Amniga Caasimadda, taasi oo xafiiska QM u Amaanay Guddoomiyaha Gobolka Banaadir
doorka muhiimka ah iyo juhdiga uu ku bixiyay sugida Amniga Muqdisho.
Sidoo kale kulankan ayaa loogu hadlay xal u helida Arrimaha barakacayaasha
maadaama Magaalada Muqdisho ay marti-geliso kumanaan Barakacayaal oo siyaabo
kala gedisan ugu kala yimid Gobolada dalka, kuwaasi oo kasoo hayaamay
dhibaatooyinka Abaareed iyo dagaalada lagula jiro kooxaha Khawaarijta.
Xafiiska QM ee Soomaaliya ayaa sheegay in ay si dhaw Maamulka Gobolka
Banaadir kala shaqeyn doonnaan Arrimaha Horumarka Caasimadda iyo Dib-u-dhiska,
iyagoo soo dhaweeyay Qorshaha Duqa Magaalada Muqdisho ee dib ugu dhawaaqista
Barnaamijkii hirgalay ee dalkaaga ku dhiso 1$.
Xilli dabayaaqada sanadka soo aadan ee 2024, la qorsheeyay in ciidanka
howlgalka midowga Africa ee ATIMIS ay ka baxayaan Soomaaliya ayaa waxaa
bartamaha sanadkaan lagu wadaa in dalka laga daadgureeyo kumanaan ka tirsan
ciidanka midowga Afrika sida uu sheegay mas’uul u hadalay howlgalka nabad
ilaalinta ee EX AMISOM.
Maj. Gen. Marius Ngendabanka oo ah taliye ku-xigeenka
howlagalka cusub ee nabad ilaalilinta ATMIS ayaa sheegay in marka la gaaro
bisha June ee sanadkaan qaraarka Qaramada Midoobey uu dhigayo in Soomaaliya
laga saaro 2000 oo askari, isaga oo xusay in howlo farsamo ay dib ugu dhaceyso
fulinta howshaan bisha August 2023.
Taliyaha oo ka jawaabayay su’aal aheyd howlgalka socda kama muuqataan ayaa
ku jawaabay in ciidanka xoogga dalka ay ka taageeraan dhinacyada farsamada,
saadka, sirdoon iyo diyaadaha aan duuliyaha laheyn iyo kuwa kale ciidanku
istimaalaan, waxaana uu carabka ku dhuftay in ay jiraan waqtiyo badan ay ka
muuqdeen howlgallada.
Howlagalka ciidamada midowga Afrika oo 15 sano jirsaday ayaa dib loogu
ciliyay nabad ilaalinta ATMIS, sanadkii 2022, markaas oo howlgalka AMISOM laga
badalay, intii lagu jiray howlgalka ayaa waxaa khasaaro badan kasoo ciidamo u
dhashay Uganda iyo Burundi, kuwaas oo la kulmay weerarro kale duwan oo ka
dhacay gobollada dalka.
Ciidamada midowga Afrika ayaa Soomaaliya ka howlgalayay tan iyo sanadkii
2007, xilligaan oo gudaha Muqdisho uu ka socday dagaal u dhaxeeyay ciidanka
dowladda iyo kooxda Al-shabaab, waxaana dowladaha ugu badan ee ku tabarucay
ciidanka jooga Soomaaliya kamid ah dowlaha Uganda, Burundi, Itoobiya, Kenya iyo
dowladda Jabuuti.
Madaxweynaha Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh Maxamuud ayaa ka hadlay
xiisadda siyaasadeed ee ka taagan gudaha maamulka Puntland ee salka ku haysa
doorashada maamulkaas iyo damaca la xiriira ee madaxweyne Saciid Deni.
Madaxweynaha ayaa waxa uu sheegay in uusan raali ka aheyn in nidaamka
dowladnimo ee Puntland uu ka dumo iyo inay isdilaan, xilli ay meel sare gaartay
khilaafka siyaasadeed ee u dhaxeeya maamulka Saciid Deni iyo siyaasiyiinta reer
Puntland ee mucaaradsan.
“Ifa-faalayaasha muuqda wadada aan soo marnay ee aan sheegayno marka u
barbar dhigno ifa-faalayaal fiican ma ahan,” ayuu yiri madaxweyne Xasan Sheekh
Maxamuud oo ka deyriyay xaaladda siyaasadeed ee ka taagan maamulka Puntland.
Madaxweynaha ayaa uga digay madaxweyne Saciid Deni iyo maamulkiisa inay
isku dayaan doorasho aan la isku raacsaneyn, isagoo hoggaanka Puntland ugu
baaqay inay ka feejignaadaan tallaabo kasta oo qal-qal gelin karta nidaamkii ay
horay Puntland ugu soo caana maashay.
Sidoo kale madaxweynaha ayaa wuxuu ugu baaqay madaxda Puntland ee ugu
sareeyo madaxweyne Deni inay tix-geliyaan rabitaanka bulshada, oo aysan ka
tallaabsan, “ha ka tallaabsanin kama tallaabsan kartaane, aad iyo aad ugu dhago
nuglaada oo dhageysta.”
“Meel dhaqan leh oo dhaqankeedu xooggan yahay oo siyaasiyiin dalka laga
yaqaano leh waaye, siyaasiyiinta ha la dhageysto, odayaasha dhaqanka ha la
dhageysto. Ka bacdi sida uu maamulka iyo dowladnimo u adkaanayaan ha la
yeello.”
Ugu dambeyntiina waxa uu sheegay in doorashooyinka qof iyo cod ee uu
leexsaday Deni, ay hore uga gadmi weyday reer Puntland, sidaas darteed ay tahay
in si wada-ogol ah oo lagu qanacsan yahay lagu saleeyo hanaanka doorashooyinka
maamulkaasi ee qof iyo codka ah.
Golaha Wasiirrada Soomaaliya ayaa sheegay in 70% hoos loo dhigay weeraradii
ay kooxda Alshabaab ka geysan jireen dalka, iyagoo bogaadiyey ciidamada amniga
oo guula ka gaaray dagaalka dib xorreynta dalka.
War-saxaafadeed kasoo baxay shirka golaha wasiirrada ayaa lagu sheegay in
lagu guuleystay xasillinta caasimadda, taasoo ay sheegeen inay sababtay in si
nabad ah ay shacabka Soomaaliyeed u cibaadeystaan bishii Ramadaan ee lasoo
dhaafay.
Ciidamada cusub ee laga howlgaliyay magaalada Muqdisho, ayaa ku guulaystay
inay hoos u dhigaan dhacdooyinki amni darro ee Muqdisho ay ka geysan jireen
Alshabaab iyo ciyaal weerada.
Dowladda Imaaraatka Carabta ayaa bixisay mushaarka iyo qalabaynta
ciidamadan, sida uu sheegay madaxweyne Xasan Sheikh oo dhowr habeen ka hor
hadlayay dood dadweyne oo su'aalo lagu weydiinayay.
Inkastoo dowladdu adkaysay amniga Muqdisho, haddana Alshabaab ayaa bishii
tagtay weeraro dhaliyay khasaare badan ka geysatay gobolada Galgaduud iyo
Mudug, iyagoo weeraray xarumo ciidamada Dowladda iyo kuwa dib u xorayntu
joogeen.
.jpeg)
