Hogaamiyaha Puntland Deni: Waa ka qayb-galayaasha tartanka madaxtinimada Soomaaliya ee doorashada soo socota
Siciid Cabdullaahi Deni, hogaamiyaha Puntland, ayaan ku jirin liiska musharixiinta u taagan xilka madaxweynaha Soomaaliya – illaa dabayaaqadii bishii hore.
Si kastaba ha ahaatee, muddo bilo ah, waxaa siyaasadda Soomaaliya laga hadal hayay in uu noqon karo Boqor-sameeye ama uu isku dayo in uu laftiisa boqor ka noqdo doorashooyinka dib u dhaca ee madaxtinimo, ee hadda loo qorsheeyay May.
Xataa xaqiijinta hordhaca ah ee ah in hogaamiyaha maamul goboleedka Puntland uu u sharaxan yahay madaxtinimada Soomaaliya ayaa ka soo baxay saaxiibka dhow ee hogaamiyaha Jubbaland Axmed Madoobe.
“Walaalkey Siciid Cabdullaahi Deni waxa uu u tartamayaa xilka Madaxweynaha Federaalka, waxaana uu u baahan yahay in dhammaanteen la garab istaago” ayuu yiri Madoobe oo la hadlayay dad ka soo qeyb galay casho sharaf 20-kii bishan March ka dhacay magaalada Garoowe ee xarunta maamulka Puntland. xafiiskiisa markaas.
Madoobe iyo Deni labaduba waxay la kulmeen xiriir ay yaqaaneen dowladda federaalka. Waxay labadooduba ku eedeeyeen Madaxweyne Maxamed Farmaajo inuu isku dayay inuu hoos u dhigo hoggaankooda dowlad goboleedyada federaalka ah.
Doorashadii labaad ee Madoobe waxaa mar ‘buritay’ Madaxweyne Maxamed Farmaajo, balse markii dambe waxa uu aqbalay inuu xilka sii hayo. Inkastoo uu u muuqdo inuu ku sii jeedo afar sano oo dhameystiran tan iyo 2019-ka, haddana wuxuu la kulmaa mucaaradnimo mararka qaar degmooyinka gobolka Gedo.
Deni, gobolkiisa federaalka ah, oo ka mid ah shanta Soomaaliya, ayaa ah kan ugu da'da weyn. Waxaa la asaasay 1996-kii, waxay saameyn ku yeelatay abuurista kuwa kale, oo inta badan ka leexday 18-kii gobol ee ugu horreeyay ee maamul ee Soomaaliya. Waxay leedahay machadyo xasiloon, oo ay ku jiraan heerka hoose ee weerarrada argagixisada. Hase yeeshee, Deni ayaa ku eedeeyay Farmaajo inuu isku dayayo inuu dib u celiyo guulihii uu ka gaaray Puntland isagoo hurinaya colaadaha deegaanka.
“Waxaa nalagu hareereeyay dowladda dhexe sidoo kale. Waxaan la kulannay dadaallo aan horay loo arag oo dowladda Farmaajo ay ku dooneyso in ay dadka kaga qaado maamulka heer gobol iyo heer degmo, ayna ku soo koobto gacan yar,” ayaa lagu yiri war ka soo baxay xafiiskiisa Isniintii.
“Soomaaliya ma awoodo 5 sano oo dheeraad ah oo ay yeelato dowlad dagaal kula jirta nidaamka dastuuriga ah ee dalkeena. Madaxweyne Deni waxa uu u sharaxan yahay Madaxweyne si loo saxo dariiqa halista ah ee aan ku jirno” ayaa lagu yiri qoraalka oo intaas ku daray in xilkaas uu u tartamayo uu yahay mid uu ku doonayo in uu ku difaaco sharciga, soo kabashada hay’adaha jilicsan iyo ilaalinta nidaamka federaalka Soomaaliya.
Deni ma aha qofka kaliya ee ku cusub tartanka.
Cumar Sharma’arke oo horey usoo noqday Ra’isul wasaare ayaa sidoo kale sheegay inuu yahay musharax u taagan xilka Madaxweynaha. Arintan ayaa caqabad ku noqon karta tartanka maadaama Madaxweyne Farmaajo, Deni iyo Sharmaarke ay dhamaantood ka soo jeedaan Puntland.
Ilaa hadda, laba Madaxweyne oo hore oo federaal ah, laba Ra’iisal Wasaare hore, dhawr wasiir oo hore iyo wajiyo kale oo cusub ayaa ku dhawaaqay inay u tartamayaan xilka madaxtinimo. Musharaxnimada markan ayaa dhaafi karta tii 2016-ka, halkaas oo labo daraasiin ay ku tartamayeen tartanka inkastoo dhowr ka mid ah ay tanaasuleen ka hor maalinta cod bixinta.
Balse waxaa jira wax uu Deni kusoo kordhinayo ciyaarta, sida ay qabaan dadka falanqeeya siyaasadda Soomaaliya. Waxa uu maamulaa dawlad-goboleed federaal ah oo tiro badan oo wakiillo ah ku leh Aqalka labada aqal.
“Musharaxnimada Deni, Farmaajo waxa uu haystaa loolanka ugu adag ee ka imaanaya dhabarkiisa. Marka la eego qabiil [qabiil], iyaga dhexdooda, Farmaajo iyo Deni waxay wadaagaan 77 cod oo baarlamaanka ah, taas oo ugu weyn ee uu Deni gacanta ku lahaa,” ayuu yiri Aadan Aw Xirsi oo ah falanqeeye siyaasadda Soomaaliya.
Waxa uu soo hadal qaaday doorashada dadban ee Soomaaliya oo xildhibaanada la doortay ay ku yeesheen fadhi wadajir ah oo ay ugu codeeyeen madaxweynaha si qarsoodi ah.
Si kastaba ha ahaatee, doorashada xildhibaanada ayaa waxaa saameyn weyn ku leh madaxda dowlad goboleedyada dalka oo ay ku qasban yihiin inay soo xulaan musharixiinta qaab qabiil oo dabacsan.
Puntland oo 77 xildhibaan u qoondaysay baarlamaanka, Deni ayaa durbaba u banneeyay si uu u wiiqo awoodaha xilka haya, ayuu ku dooday Xirsi. Intaa waxaa dheer, guulihii Deni ayaa beryahan dambe ku jiray tartannada ugu horreeya.
“Siyaasadda dhabta ah, Deni waa garyaqaan qallafsan iyo ololeeye culus. Wareegii ugu dambeeyay ee doorashada madaxweynaha, iyadoo aan wax dabin ah iyo wax kale lagu soo hadal qaadin, oo ra’iisul wasaare ku fadhiya iyo ra’iisul wasaare hore oo beeshiisa ah oo ciyaarta ku jiray, Deni wuxuu helay 18 cod oo baarlamaanka ah,” ayuu yiri Xirsi oo ka hadlayay doorashooyinkii ugu dambeeyay ee gobollada dalka. la qabtay 2016kii.
“Puntland oo uu hadda madaxweynaha ka yahay, Deni wuxuu kaga guuleystay Goliathkii Dowladda Federaalka Soomaaliya. Waagaas, Villa Somalia waxay taageertay siyaasi dhaqaale badan haysta balse aan la garanaynin.
Isku xirka Deni iyo waayo-aragnimadiisa siyaasadda federaalka ayaa laga yaabaa inay ku shaqeyso, sida uu qabo Cabdimaalik Cabdullaahi, oo ah cilmi-baare Soomaaliyeed iyo falanqeeye siyaasadeed. Wuxuu ahaa xildhibaan iyo wasiir wuxuuna ku lug lahaa ololihii 2016-kii.
"[Waxaa la rumeysan yahay inuu dhaqaale ahaan xooggan yahay," ayuu Cabdimaalik ku daray. Muqaal siyaasadeedkii hore ee Soomaaliya waxay u fududaayeen kuwa lacagta haysta, shabakadaha ka dhexeeya kooxaha maxaliga ah iyo hay'adaha shisheeye iyo sidoo kale mawqifka wanaagsan ee qabiiladooda.
Si la mid ah kuwa kale ee la tartamaya, Deni waxa uu ballan qaadayaa in uu Farmaajo ka wanaagsanaan doono badbaadinta Soomaaliya oo argagixsada, faqriga iyo abaaruhu ay isku darsameen in ay ku sigtaan dalka. Ugu yaraan shan milyan oo qof ayaa hadda ku barakacay gudaha Soomaaliya, sida lagu sheegay warbixintii ugu dambeysay ee Qaramada Midoobay, ku dhawaad hal milyan ayaana halis ugu jira macaluul. Iyadoo abaaro iyo argagaxiso ay jireen Farmaajo ka hor, Deni ayaa sheegay in siyaasad xumo ay xaaladda uga sii dartay.
“Soomaaliya waxay hadda fadhidaa meel isgoys ah oo horumarkii la sameeyay 20-kii sano ee la soo dhaafay uu halis ku jiro.
“Argagixisadu aad ayay u soo badanaysaa, maalin walbana waxaa lagu gumaadayaa Soomaalida. Daawashada kali-talisnimada ayaa mar kale dul heehaabaysa dalka,” ayuu Isniintii ka sheegay goobtiisa madaxtooyada.
Deni oo horey usoo noqday wasiir iyo xildhibaan ayaa sheegay in khibradiisa Puntland uu uga faa’ideysan doono kor u qaadida amniga guud ee dowladda Federaalka. Tallaabada ugu horreysana waa in caadi laga dhigo xiriirka madaxda dowlad goboleedyada federaalka, ayuu hadalkiisa ku daray.
Mudadii uu madaxweynaha ka ahaa Puntland, kooxaha argagixsada waa la wiiqay, sababtoo ah ciidamada ammaanka oo aad u qalabaysan, ayuu ku dooday, isagoo intaa ku daray inuu sidoo kale horumariyay kaabayaasha dhaqaalaha.
Sannadkii hore, Puntland waxay tijaabisay doorasho caalami ah, taasoo ahayd tii ugu horreysay ee Soomaaliya ka dhacda muddo 50 sano ah.
Saddex degmo ayaa loo doortay wakiillo ka socda doorashooyin tijaabo ah oo dawladda hoose ah. Diblomaasiyiinta reer galbeedka ayaa jecleystay. Si kastaba ha ahaatee, waxaa jiray caqabado markii qaar ka mid ah codbixiyaasha ay awoodi waayeen inay gaaraan goobaha codbixinta. Deni ayaa aaminsan in taasi ay ahaayeen casharo muujinaya in Soomaaliya ay mustaqbalka ka dhici karto doorasho toos ah. Wuxuu rabaa in uu mid la mid ah ka hirgeliyo heer federaal.
“Madaxweyne Deni waxa uu u taagan yahay xilka Madaxweynaha Soomaaliya; waa hogaamiye samatabixin kara dalkeena,” ayuu yidhi afhayeenkiisa Jaamac Deparani.
"Soomaaliya waxay u baahan tahay dad codkooda dhiibta, nabadna ay ka dhalato, labaduba waa astaantiisa."
Deni wuxuu sheegay inuu hagaajin doono xiriirka deriska iyo xulafada si ay ula tacaalaan "khatartayada caadiga ah ee aan wajaheyno oo ay ku jiraan laakiin aan ku xaddidneyn dambiyada iyo argagixisada caalamiga ah, cunto yarida, iyo isbedelka cimilada." Waxa uu ururinayaa mucaarid ku loolamayo in ay ku midoobaan hal musharax.