Marqaati ka timid Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud, oo dowladdiisa
ay hormuud ka tahay dagaalka ka dhanka ah argagixisada, isla markaana uu
rajeynayo mustaqbal xasiloon oo aan xagjirnimo laheyn.
Sheekh Maxamuud oo wada hadal furan ka jeediyay Telefishinka Qaranka, ayaa
bogaadiyay xiriirka qotoda dheer ee ka dhaxeeya Soomaaliya iyo Imaaraadka.
Madaxweynaha Soomaaliya ayaa khudbadiisa ku taabtay xiriirka labada dal ee
ku qotoma taariikhda, wuxuuna dib ugu laabtay horraantii todobaatameeyadii ee
qarnigii tagay, isagoo taabtay dhacdooyin ku haray xusuusta iyo sidoo kale
taariikhda.
Wuxuu sheegay in shaqsi ahaantiisa uu goob joog u ahaa booqashadii uu
Soomaaliya ku yimid hogaamiyihii geeriyooday ee Imaaraatka Sheikh Zayed bin
Sultan Al Nahyan.
Waxa uu intaa ku daray in uu la kulmay Marxuum Sheekh Zayid oo uu ku
wehliyo Madaxweynihii Soomaaliya ee xilligaa, General Maxamed Siyaad Barre, uu
kula kulmay Iskuullada Dowladda ee ku yaalla Magaalada Marka ee Gobolka
Shabeellaha Hoose, ee Koonfurta dalka.
Waxa uu carabka ku adkeeyay in Imaaraadka ay Soomaaliya siiyeen deeqo
muhiim ah xilligii dowladdii dhexe ee burburtay 1991-kii, gaar ahaan dhismaha
Somali Airlines.
Sheekh Maxamuud ayaa ku nuux-nuux saday in Imaaraadku uusan marnaba ka
tagin Soomaalida, haddii ay barwaaqo tahay iyo haddii ay dhibaato jirto, isagoo
tilmaamay in isu soo dhawaanshaha labada dal uu ku yimid xiriir taariikhi ah
iyo mid istiraatiiji ah.
Sida uu sheegay madaxweynaha Soomaaliya, Imaaraadku wuxuu ka mid yahay
tiirarka ugu waaweyn ee dagaalka ay Muqdisho ka wadaan argagixisada si
xididdada loogu siibo dhaqdhaqaaqa dhalinyarada xagjirka ah.
Waxa uu ku micneeyay in Imaaraadka ay ku bixiyeen qarashka ku baxa tababarida
iyo qalabeynta ciidamada Booliska Soomaaliyeed ee gacanta ku haya amniga
caasimadda, isagoo xusay inay sii wadayaan bixinta mushaaraadka ciidamadeena oo
aan wax magdhow ah laga siin.
Waxa uu ka digay in sinaba aysan u aqbali doonin in la naceysiiyo xiriirka
adag ee ka dhaxeeya labada dal, waxa uuna carabka ku adkeeyay in siyaasadda
arrimaha dibadda ee maamulkiisa ay ku jirto in aan dhib la’aan iyo in laga
shaqeeyo danaha Soomaaliyeed.
Bini’aadanti ahaan, Imaaraatka Carabta waxaa lagu tiriyaa taageerayaashii
ugu horreeyay ee Soomaaliya soo mara soddonkii sano ee la soo dhaafay, iyadoo
gacmaheeda cadaanka ah ay diiradda saarayeen hubkooda bini’aadantinimo ee
waxbarashada, caafimaadka iyo horumarka.
Maxamed Nuur oo ah falanqeeye siyaasadda Soomaaliya oo ka faalloonaya
ammaanta Sheekh Maxamuud, ayaa aaminsan in ay caddayn u tahay baaxadda dalabka
Abu Dhabi iyo mowqifka dhabta ah ee ay ka qaadatay sidii Soomaaliya looga
badbaadin lahaa dhibaatooyinka argagixisada.
Nuur ayaa farta ku fiiqay in bilowgii sanadkan ay labada dhinac kala
saxiixdeen heshiis amni iyo mid militeri, iyadoo Soomaaliya ay midhaheedii
guratay iyadoo la qalabeeyay 3,000 oo askari si ay u sugaan ammaanka caasimadda
Muqdisho.
Nuur waxa uu carabka ku adkeeyay in soo laabashada khudbada madaxweynaha ee
uu kaga hadlayo Sheekh Zayed iyo doorka uu ku leeyahay dhidibada u aas aasida
xiriirka jira ee dhinac walba ah ay cadeyn u tahay xaqiiqada ilaalinta
xiriirkaas oo macno weyn ugu fadhiya Muqdisho marka loo eego dhinacyada
kale.
Khabiirka ayaa carabka ku adkeeyay muhiimadda uu leeyahay xiriirka labada
dal, iyadoo la tixgelinayo in Madaxweyne Sheekh Maxamuud uu ku riyaaqayo
xaqiiqada dhabta ah ee ku aadan siyaasadda arrimaha dibadda, maadaama
Imaaraadku uu ahaa safarkiisii ugu horeeyay ee dibadda ah bishii Luulyo ee la
soo dhaafay.
Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh
Maxamuud oo ka qeyb-galay Dood-furan oo si toos ah ay shacabka Soomaaliyeed ugu
soo weydiinayeen su'aalahooda la xiriira dowladnimada iyo waxqabadkiisa
sannadkii tagay ayaa soo bandhigay sida ay uga go'an tahay in dalkeennu uu ka
xoroobo argagixisada gaarana horumar muuqda.
Madaxweynaha ayaa tilmaamay in caqabadda ugu weyn ee dib dhigtay dalkeenna
ay tahay argagixisada galaafatay nolasha kumannaan kun oo dadkeenna ah,
caqabaddana ku noqotay nolasha, horumarka iyo wax-wadaqabsiga Soomaaliyeed.
"Sannadkii 2012-kii markii aan xilka nimid waxaan xoreynay deegaanno
badan oo Alshabaab gacantooda ku jiray, caqabado badan baa jiray, casharradii
iyo khibraddii aan kaas ka barannay ayaa maanta saldhig u ah holwgallada aan
wadno. Dadka Soomaaliyeed in ay dagaal ka qeyb-galaan ayaa udub-dhexaad u ah
qorshaheenna maanta iyo guusha aan joogno."
Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa bogaadiyey nafhurnimada Ciidamada
Soomaaliyeed iyo dadka deegaannada la xoreeyey, waxa uuna xusay mustaqbalka
wanaagsan ee dalkeennu uu leeyahay, markii laga xoreeyo argagixisada iyo rajada
aadka u sarreysa ee uu ku qabo in degdeg loo cirib-tiro khawaarijtaas.
"Alshabaab waxaan kasoo ciriirinnay dhankii Wabigii iyo dhankii Badda,
meel dhexda ah bay ku jiraan, wajigii 1-aad waxa uu ahaa Hirshabeelle iyo
Galmudug, Wajiga Labaadna waxa uu noqon Jubbaland iyo Koonfur-galbeed. Maanta
waxaa Ilaah mahaddiisa ah in gaariga ka soo baxa Jowhar uu cabsi la'aan ku
imaanaya Muqdisho."
Sidoo kale, Madaxweynaha Jamhuuriyadda ayaa ka jawaabay su'aalo laga soo
weydiiyey daafaha dunida oo ku saabsan sarreynta sharciga, wadashaqeynta
hay'adaha dowladda heer Federaal iyo heer Dowlad-goboleed, dib u heshiisiinta
iyo xiriirka caalamiga ah.
Baarlamaanka; "Taariikhda waa markii ugu horreysay oo Baarlamaanka
Soomaaliyeed ay hal fadhi ku saxiixaan sharciyo gaaraya 11 sharci oo badankood
aas-aas u ah deyn cafinta, maalgashiga iyo dowladnimada. Tani waxay caddeyn u
tahay shaqada adag ee socota."
Arrinta Laascaanood; "Waxaan mudnaanta koowaad siinaynaa in la joojiyo
colaadda socota, la joojiyo dhiigga qulqulaya, kaddibna miis la wada fariisto
oo la wada xaajoodo. Dadka Laascaanood waxaan u haynaa mudnaan gaar ah maadaama
ay calankii buluugga ah ku adkeysanayaan, midnimadana u ololeynayaan. Wax aysan
raali ka ahayn cidna kuma khasbi karto, waxaanse dooneynaa in rabitaankooda
aysan dhiig badan u daadan."
Puntland; "Madasha aan isugu imaanno dowlad-goboleedyada dalka
dhammaantood waa ka soo qeyb-galeen, markii laga reebo kulankii ugu danbeeyey
ee Baydhabo. Hadda saddex Madaxweyne oo dowlad-goboleed ayaan u xilsaarnay in
ay soo dhegaystaan tabashadooda. Ma jiraan wax aan annagu ilaa haatan ognahay,
ama nalala wadaagay oo ku saabsan waxa ay diidan yihiin."
Maqaamkii gaarka ahaa ee Caasimadda "Wali laguma guuleysan, sababtuna
waa qabyo-tirka dastuurka oo aan wali lagu guuleysan. Caqabadaha kale oo jira
waxaa ugu weyn amniga, iyadoo aan xoogga saareyno sidii aan u joojin lahayn
dhibaatada ay argagixisadu ay ku hayso Caasimadda, taas kaddib waxaan ka
shaqeyn doonaa bilicda iyo maamul dhiska."
Xiriirka caalamiga ah, "Dalalka is diiddan ee gobolka iyo guud ahaan
caalamka mid kasta waxaan la nahay saaxiib, mana jirto mid ay colaad nagala
dhexayso, waxaanna diyaar u nahay xitaa dalalka is-diiddan in aan ka
qeyb-qaadanno isfahnkooda."
Kala saaridda awoodaha dowladda; "Awoodaha Ra'iisul Wasaaraha waxay ku
qeexan yihiin dastuurka dalka, shaqada ugu badan ee deyn cafinta iyo xoreynta
dalka waxaa hoggaaminaya Wasaaradaha Maaliyadda iyo Gaashaandhigga, labaduna
waxay ka tirsan yihiin Golaha Xukuumadda, waana shaqada ugu ballaaran ee hadda
socota. Xafiiska Madaxweynaha waxa ka socda waa talo-bixin iyo jiheyn,
shaqadana waxaa fuliya Golaha Xukuumadda."
Doorashooyinka; "Waxaa iga go'an in aynan ku laaban hoolkii Afisyoone,
dowladda qorshe ayaa uga deggan doorashada qof iyo cod. Maanta ayaa bilaabaynaa
geeddi socodka 2026-ka."
Wasiirka Wasaaradda Caafimaadka iyo daryeelka Bulshada Xukuumadda
Federaalka Soomaaliya H.E Dr. Cali Xaaji Aadam ayaa maanta Xarumaha Caafimaadka
ee guurguura oo loogu talagalay in wax loogu qabto Hooyada iyo Dhallaanka ku
wareejiyey Qaar ka mid ah Wasaaraddaha Caafimaadka ee Dowlad goboleedyada iyo
Gobolka Banaadir.
Munaasabdda lagu wareejinayey Gawaaridan u samaysan isla markaana u
qalabaysan sida Xarumaha Caafimaad waxaa goobjoog ka ahaa Wasiirada Caafimaadka
Maamulada Jubbaland ,Koonfurgalbeed, Hirshabeelle iyo Gobolka Banaadir, Madax
ka socotey Hay’adda UNFPA iyo marti Sharaf.
Gawaaridan loogu talagaley hanaanka cusub ee Caafimaadka guurguura oo
gaaraya ilaa Shan (5) Gaari ayaa waxbadan ka geysan doona yareytna xaaladaha
dhimasho ee dhaca xilliga dhalmada ee Hooyada iyo waliba wax kaqabashada
xilliyada ay dhacaan tacadiyada iyo kufsiyadda ka dhanka ah Haweenka
Soomaaliyeed taasoo lagula tacaali doono dhibaatadda soo gaarta.
Wasiirka Wasaaradda Caafimaadka iyo daryeelka Bulshada Xukuumadda
Federaalka Dr Ali Haji Aden ayaa sheegey in Gawaaridan qalabaysan ay wax wayn
ka tari doonaan Caafimaadka Hooyada iyo Dhallaanka gaar ahaan goobaha lagaynayo
sida magaalooyinka Baydhabo, Kismaayo, Doolow Beladwayne iyo Gobolka Banaadir.
Wasaaradda Caafimaadka iyo daryeelka Bulshada Xukuumadda Federaalka
Soomaaliya waxaa ka go'an wax ka qabashada baahiyaha Caafimaad ee ka jira Dalka
iyo sidii lagu horumarin lahaa Caafimaadka Soomaaliya si loo gaaro yoolka
horumarinta Caafimaadka ee Dowladda.
Wasiirka Wasaaradda Maaliyadda Xukuumadda Fedaraalka Soomaaliya Cilmi
Maxamuud Nuur ayaa magaalada Rabaat ee dalka Marocco ugu qeybgalay shirka
sanadlaha ah ee Hey'addaha Maaliyadda dalalka Carabta.
Shirkaan ka furmay magaalada Rabaat ee dalka Morocco ayaa ah mid diirada
lagu saarayo arrimaha dhaqaalaha iyo iskaashiga Hay'adaha dhaqaalaha ee dalalka
Carabta.
Wasiirka Maaliyadda Soomaaliya ayaa la wadaagay Hay'addaha iyo dowladdaha ka
soo qeybgalay shirkaan looga hadlaayo arrimaha horumarinta dhaqaalaha Soomaaliya
iyo hannaanka dib u habeynta Maaliyadda.
Wasiir Cilmi Maxamuud Nuur ayaa sheegay inuu ku booriyay wasiiradda dhigiisa ah
ee dalalka Jaamacadda Carabta iyo hay'addaha kale ee shirkaan ka qeybgalay iney
sii wadaan garab istaaga dowladda Soomaaliya iyo waliba dhameystirka
barnaamijka deyn Cafinta Soomaaliya.
"Waxaan maanta ka qeybgalay shirka sanadlaha ah ee Hey'addaha Maaliyadda
Dalalka Carabta oo maanta ka furmay magaalada Rabat ee Boqortooyada Morocco.
madaxda dowladaha iyo kuwa hey’adaha maaliyadda Carbeed, waxaan warbixin ka
siiyay arrimaha horumarinta dhaqaalaha iyo hannaanka dib-u-habeynta Maaliyadda
dalka" ayuu yiri Wasiirka Wasaaradda Maaliyadda Soomaaliya Cilmi Maxamuud
Nuur.
Wasiirka Wasaaradda Maaliyadda Soomaaliya ayaa intuu ku sugan yahay magaalada
Rabaat ee dalka Marooco kulamo gooni gooni ah la qaadan doona Wasiirada
dhiggiisa ah iyo Madaxda Hay’adaha Maaliyadda Jaamacadda Carabta.
Shirkaan waxaa ka qeyb galaya dowladdo iyo Hay'addo dhaqaale oo ka tirsan
dalalka Jaamacadda Carabta, kuwaas oo qaarkood dowladda Soomaaliya ku leh
lacago Malaayiin doollar oo deymo ah.
Hay’adda Qaramada Midoobay u qaabilsan Cunnada iyo Beeraha ee FAO iyo
Hay’adda Horumarinta Caalamiga ah ee Maraykanka (USAID) ayaa daah furay
mashruuc tijaabo ah oo lagu taageerayo ajendaha adkeysiga iyo la qabsiga
cimilada Soomaaliya.
Mashruucan oo loogu magac daray “Dib-u-noqoshada Nuglaanshaha Bulshada ee
Abaaraha iyo Rabshadaha dibadda”, ayaa waxaa fulinaya Hay’adda Cunnada iyo
Beeraha ee Qaramada Midoobay (FAO) oo kaashanaysa Dowladda Federaalka
Soomaaliya iyo Dowlad Goboleedyada xubnaha ka ah Dowladda Federaalka,
Hirshabelle. Koonfur-galbeed iyo Jubbaland, kuwaas oo leh wax-soo-saar
wanaagsan iyo hagaajinta sugnaanta cuntada ee Soomaaliya.
Hindisaha cusub waxa uu isku xidhayaa barnaamijyadii bini'aadantinimo ee
jiray, isaga oo siinaya qoysaska nugul dariiqa ay kaga tiirsan yihiin gargaarka
bini'aadantinimo ee ay ugu wajahan yihiin adkeysiga.
Wada-hawlgalayaasha ayaa ka wada shaqayn doona sidii ay u wanaajin
lahaayeen helitaanka qalabka beeralayda, dhisidda xirfadaha iyo awoodda wax-soo-saarka
cimilada-casriga ah, taageerada kala-duwanaanshaha dakhliga, iyo hagaajinta
suuq-geynta ee ku dhawaad 54,000 oo degganeyaasha miyiga ah.
Taageerada ayaa ku soo beegantay xilli xasaasi ah kadib in ka badan laba
sano oo abaar ah iyadoo Soomaaliya ay u baahan tahay in lagu maalgeliyo
waxqabadyada mustaqbalka fog ee dhinacyada wax soo saarka leh ee doonaya in ay
wax ka qabtaan sababaha asaasiga ah ee dhibaatooyinkan soo noqnoqda.
Etienne Peterschmidt oo ah wakiilka FAO ee Soomaaliya ayaa yiri "Waxa aan
hadda ku aragno Soomaaliya waa xaalad naxdin leh oo cimilada ah oo horseedda
dhibaatooyin bani'aadamnimo oo daran oo daba dheeraada." "Waxaan
u baahannahay inaan dadaalkeenna u jiheyno sidii bulshooyinku isku filnaan
lahaayeen oo ay uga bixi lahaayeen dhibaatooyinkaas, haddii aan si dhab ah u
doonayno inaan aragno Soomaaliya oo ka baxaysa marxaladdan musiibada ah,"
ayuu raaciyay.
"Mashruucyada kuwan oo kale ah, oo lala kaashanayo USAID, waxay
muujinayaan in ay jirto ballan qaad sii kordhaya oo lagula shaqeynayo dowladda
Soomaaliya si loo abuuro saameyn mustaqbalka fog ah iyo in la dhimo baylahda
miyiga iyo bulshooyinka cuntada soo saara," ayuu Peterschmidt ku daray.
Habka isku dhafan ee mashruuca oo dhinacyo badan leh ayaa dhisi doona
barnaamijyo ballaaran oo ay maalgeliso xafiiska USAID ee gargaarka
bini'aadantinimo, wuxuuna taageerayaa wax soo saarka dalagyada deegaanka ee
cimilada u fiican, calafka calafka ah iyo wax soo saarka kalluunka, kordhinta
suuqgeyntooda iyo ka qayb qaadashada kala-duwanaanshaha dakhliga iyo helitaanka
maalgelin hagaajinta nafaqada dadka ay saamaysay. Iyada oo taageero laga
helayo USAID, maalgelinta cusub waxay kor u qaadi doontaa hawlaha la qabsiga
iyo la qabsiga abaaraha ee jira, waxayna dhamaystiraysaa barnaamijyada adkeysiga
ee ururka ee gobolka.
“Mashruucan, waxaan si dhow ula shaqeyneynaa dowladda Soomaaliya si aan u
meeleyno maalgashi horumarineed oo ku saabsan maalgashiga bini’aadantinimo si
loo dhiso u adkeysiga bulshooyinka nugul ee naxdinta soo socota, loona yareeyo
baahida gargaarka bini’aadantinimo mustaqbalka,” ayuu yiri Ted Lawrence,
Ku-simaha Agaasimaha Hay’adda USAID. .
Hogaamiyayaasha waddamada ay ciidamada ka joogaan Soomaaliya ayaa isku
raacay in la sii wado dhimista ciidamada, iyadoo ku dhawaad 2,000 oo askari ay
dalka ka baxayaan bishii June, ayna ku xigaan 3,000 oo kale.
Hogaamiyeyaasha oo ku shirsanaa Kampala ayaa ku booriyay golaha ammaanka ee
Qaramada Midoobay inuu ka fiirsado qaadista cunaqabateynta hubka ee saaran
Soomaaliya.
Madaxda dalalka ay Ciidamadu ka joogaan Soomaaliya ayaa isku raacay in
ciidamada ATMIS ay gabi ahaanba Soomaaliya ka baxaan dhamaadka sanadka 2024, si
ay ciidamada qalabka sida ee Soomaaliya ula wareegaan masuuliyadda amni ee
dalka.
Waxay kaloo ku baaqeen in la helo dhaqaale ku filan iyo taageero saadka ah oo
la siiyo Ciidamada Xoogga Dalka Soomaaliya.
Madaxda ayaa bogaadiyay guulaha Ciidanka Xoogga Dalka ay ka soo hoyeen
howlgalka xoreynta dalka iyo dagaalka ka dhanka kooxda Alshabaab, dagaalkaas oo
sababay in laga xoreeyo degaano ay muddo maamulayeen.
War muriyeedka ayaa ugu dambayn hoosta looga xariiqay ahmiyadda qarannimada,
Madax-bannaanida Siyaasadeed, & Midnimada Soomaaliya.
.jpeg)
